W ciągu kilku godzin straciła oszczędności całego życia. Pani Zuzanna - wykształcona, pochodząca z dobrego domu, nauczycielka zdrowo po siedemdziesiątce. Cały czas inteligentna bez śladów demencji, czy problemów w myśleniu. Od śmierci męża - kilkanaście lat temu - mieszkała sama, dzieci wyjechały do Stanów, próbowały ją nawet zaprosić, ale zawsze odpowiadała to samo: „Starych drzew się nie przesadza”. Żyła dość skromnie w starej kamienicy w centrum miasta.
Nie spodziewała się tego telefonu, dzieci dzwoniły rzadko, raczej rozmawiali przez Skype’a. Odebrała. W słuchawce pewny męski głos wyjaśnił, że dzwoni z CBA. Prowadzą śledztwo w banku, w którym Pani Zuzanna ma oszczędności. Szajka oszustów próbuje wyprowadzić pieniądze na zagraniczne konta i zadaniem CBA jest ochronić klientów. Teraz brzmi to trywialnie i od razu wygląda podejrzanie, ale Pani Zuzanna dokładnych słów już nie pamięta. To oddaje ich sens, ale gdy mówił to pułkownik Zarębski – bo tak przedstawił się mężczyzna – wszystko wydawało się niezwykle wiarygodne. Kazał jej potem połączyć się z nr 997 i sprawdzić go – podał numer odznaki. Zuzanna zadzwoniła. Miła Pani przedstawiając się jako Komenda Wojewódzka Policji – potwierdziła wersję mężczyzny. Potem pułkowik Zarębski zadzwonił powtórnie i tym razem nie pozwolił  już odłożyć telefonu (słuchawka miała cały czas leżeć obok aparatu; telefonu komórkowego Pani Zuzanna nie miała), tłumacząc to tym, że rozmowy są na podsłuchu. Opisał jej jak będzie wyglądała akcja: przyjedzie do niej osobiście za 15 minut. Zamówią jej taksówkę i Zuzanna pojedzie do różnych oddziałów banku wypłacać pieniądze, które następnie przekaże oficerowi CBA w depozyt. Było jak powiedział: pojawił się pod domem,  pokazał odznakę i podał rękę, gdy wsiadała do taksówki. Pod każdym oddziałem banku sytuacja wyglądała tak samo. Wypłacała w kasie gotówkę, a następnie w miejscu nieobjętym monitoringiem kamer miejskich przekazywała oficerowi CBA pieniądze. Odwiedzili 5 oddziałów. Potem taksówka odwiozła ją do domu. I tak przepadły pieniądze ze sprzedaży willi z ogrodem, w której mieszkali z mężem, odszkodowanie za mienie rodziców pozostawione na Wschodzie, oszczędności z pracy zarobkowej jej i jej męża, jakie robili przez całe swoje zawodowe życie. Straciła dosłownie wszystko, co do ostatniej złotówki. Cały spadek, jaki miały otrzymać dzieci.
 
Majstersztyk manipulacji i wykorzystywania całej wiedzy psychologicznej o wywieraniu wpływu na ludzi. Do tego oszuści, których z pewnością można posądzać o cechy psychopatyczne, a może nawet osobowość psychopatyczną (dyssocjalną, antyspołeczną). Nie chcemy skupiać się teraz na wszystkim wykorzystanych metodach, a bardziej na sprawcach, więc jedynie zasygnalizujemy: wzbudzenie silnego lęku, stan zagrożenia utratą  – całe oszczędności życia są zagrożone - a lęk jako podstawowa emocja powoduje pobudzenie, które w dużej części odcina racjonalne myślenie (mówi się nawet, że „cali jesteśmy strachem”). Reguła autorytetu – dzwoni urzędnik państwowy (szczególnie działa na osoby starsze, wychowane w innych czasach). Wybór ofiary – osoba samotna – każdy z nas potrzebuje zainteresowania, uznania, dodatkowo nie będzie miała nawyku korzystania z rady rodziny, czy przyjaciół. Potwierdzenie wiarygodności – sami zaproponowali, aby sprawdzić ich pod numerem 997, a oczywiście sami „przejęli” połączenie i Pani Zuzanna rozmawiała z podstawioną policjantką. Izolacja i monopolizowanie uwagi (te należą m.in. do technik „prania mózgu”) – odłożona słuchawka, aby nikt nie mógł się do Pani Zuzanny dodzwonić. Nieodstępowanie je, ani na krok od pierwszych minut rozmowy. Reguła zaangażowania i konsekwencji – skoro poszła do pierwszego oddziału miała tendencję do kontynuowania tego działania. I wiele, wiele innych technik wpływu.

Brak empatii i poczucia winy pozwala im świetnie zidentyfikować ofiarę, a potem ją oszukiwać. Potrafią świetnie wzbudzać zaufanie dzięki niemal patologicznej zdolności do kłamania. Nie mają żadnych lęków społecznych, lęków przed zdemaskowaniem, ani wyrzutów sumienia, czy poczucia winy. To co zwykle hamuje nas przed antyspołecznymi zachowaniami, u nich praktycznie nie istnieje. Potrafią opowiadać tak nieprawdopodobne historie w tak przekonujący sposób, że wszyscy w nie wierzą i im ufają. Co dziwne, nawet w momencie, gdy zostają zdemaskowani, ludzie-ofiary znają prawdę o nich, oni nadal kłamią i kłamią tak umiejętnie, że ofiary zaczynają wątpić we własną wiedzę i zaczynają im wierzyć i zmieniać swoje zdanie. To właśnie siła psychopatycznej manipulacji.
 
Tak więc psychopatów cechuje brak empatii, rozumienia innych, brak odruchów moralnych, mają skłonność do oszukiwania. Ich związki z innymi ludźmi są powierzchowne, relacje oparte są na przydatności do własnych celów. Nie przyjmują na siebie odpowiedzialności. Ich zachowanie bywa impulsywne i agresywne. Mają przesadne poczucie własnej wartości, wyczuleni są na przejawy niedoceniania.
Jak piszą autorzy książki „Psychopaci w firmie”*: „…psychopaci są egocentryczni, manipulacyjni i nieodpowiedzialni i jest mało prawdopodobne, by uczciwie pracowali dla swego chlebodawcy”.
 
Wyobraźcie sobie, że psychopaci oszuści potrafią po przestępstwie zadzwonić jeszcze raz do ofiary i jako kancelaria prawna zaproponować odpłatne usługi odzyskania zrabowanych pieniędzy. A ofiary, które nie mają już grosza przy duszy, zapożyczają się i chcą odzyskać swój majątek. Mimo doświadczenia „nabierają się” ponownie…
 
Nie mówcie, że nigdy Was to nie spotka. Po prostu bądźcie ostrożni i czujni. Psychopaci są wśród nas!
 
 
Imiona i okoliczności zostały zmienione tak, aby uniemożliwić identyfikację realnych osób.
 
*„Psychopaci w firmie” P. Babiak, R.D. Hare, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2015
​

Doceniaj i komplementuj zawsze, gdy jest do tego powód, choćby najmniejszy. Pamiętaj jednak, że komplementy zawsze muszą być prawdziwe! Nie mogą być narzędziem manipulacji.

Gdy rozmawiałam ze znajomą mamą i powiedziałam jej, że na każdą negatywną uwagę w stosunku do swojego dziecka powinno przypadać co najmniej 7 pozytywnych, zapytała, ale skąd ma je wziąć? Dziś podpowiedź doceniających i komplementujących słów. Inspiracją* były co prawda komplementy dla mężczyzn (jak dla nich te słowa są ważne wiecie z postu „Czego pragną faceci”), ale docenienia potrzebujemy wszyscy jak tlenu. Dobre doceniające słowo podbuduje poczucie wartości adresata lub nawet może je budować, gdy ktoś ma niskie lub chwiejne poczucie wartości. Docenianie i pochwały są niezwykle potrzebne dzieciom jako jeden z elementów, które to poczucie wartości tworzą. Według A. Maslowa zaspakajają potrzebę szacunku i uznania. Ludzie, którym mówimy komplementy będą nas bardziej lubić, uśmiechną się i ucieszą, a my będziemy odbierani jako mili i uprzejmi.

​Nie zapominajmy o tych słowach także – a może przede wszystkim – w związkach. Fakt, że jesteśmy małżeństwem nie powoduje, że musi skończyć się etap randek (choćby to miała być jedna randka raz na jakiś czas, to warto ten zwyczaj kultywować) i nie musi kończyć się etap „podrywania”. Może właśnie te sytuacje powinny służyć temu, aby móc mężowi czy żonie powiedzieć kilka miłych słów, na które każde z nich czeka. W analizie transakcyjnej mówi się o „głaskach”, które pokazują uznanie, zainteresowanie nami innych osób. Każdy z nas ich potrzebuje do normalnego życia i jeśli nie otrzymuje „głasków pozytywnych”, którymi z pewnością są pochwały, komplementy i słowa docenienie, zadowoli się „głaskami negatywnymi” (np. krytyka, niemiła uwaga, nagana), bo każdy z nas chce być zauważony, potrzebuje uznania. Jeśli nie możemy być zauważeni pozytywnie, to chcemy być dostrzeżeni jakkolwiek, nawet negatywnie.

​Oczywiście ważne, aby nasze docenianie i pochwały były prawdziwe, jasne, proste, jednoznaczne, krótkie i możliwie konkretne – nasze propozycje z ilustracji nie zawsze takie są (nie znamy Was przecież), więc potraktujcie je jako inspirację i dopasujcie do Waszych własnych konkretnych sytuacji. Ale pamiętajcie: zawsze lepiej jakikolwiek - nawet niewprawny, zbyt ogólny - komplement niż żaden! 

* Inspiracja: www.sheknows.com "9 Compliments men crave"

​

​Rodzina Iksińskich
„Znowu musiałeś umówić nas na obiad do swoje mamy. Nigdy nie pytasz mnie o zdanie. A może miałam inne plany na niedzielę? Pomyślałeś? Nie, no przecież Ty o mnie w ogóle nie myślisz. Mama jest ważniejsza niż ja. To może z nią zamieszkaj?!” – Ania wygłasza swoje pretensje mężowi.  Dzieje się to popołudniu. Wieczorem o 22.30 powstaje kolejna kwestia: dzieci jeszcze śpią. Tym razem Janek zaczyna: „Dlaczego Ty nie umiesz położyć dzieci o rozsądnej porze? Może się zamienimy i Ty będziesz pracować na cały etat a ja zajmę się domem? …”  Rano kolejne problemy: „Znowu przez Ciebie się spóźnimy. Ile można siedzieć w łazience?  Trzeba wstawać wcześniej jak się chce tyle czasu spędzać na nie wiadomo czym” – tę kwestię równie dobrze może wygłosić żona, jeśli mąż rano bierze długi prysznic, jak i mąż, jeśli żonie makijaż zajmuje trochę czasu.
Ich rozmowy w podobnej formie trwają od rana do wieczora i od wieczora do rana. Napięcie, złe emocje, wzajemna frustracja. Ile można tak wytrzymać? Kilka miesięcy, kilka lat? Czy da radę tak żyć ze sobą przez 50 lat? Raczej budzi to wątpliwości.
 
Rodzina Zetów
„Jak jest mi przykro. Lubię Twoją mamę, ale akurat w tę niedzielę myślałam, że po obiedzie pójdziemy na rodzinny spacer. Taka piękna jesień za oknem, a tak mało czasu spędzamy ostatnio razem. Szkoda, że wcześniej ze mną nie porozmawiałeś, wspólnie zdecydowalibyśmy, co zrobimy w tę niedzielę. Czy mogłabym Cię prosić, abyś w przyszłości do mnie dzwonił w podobnych sytuacjach? A czy można jeszcze zmienić termin tego obiadu u Twojej mamy, jak myślisz?” - ta sama sytuacja, co w rodzinie Iksińskich, a jakże inna rozmowa. Czy nie jest bardziej przyjemna? Z szacunkiem dla drugiej osoby. Bez niepotrzebnych emocji, zarzutów, wyrzekań, z próbą rozwiązania problemu. ​. Czy nie jest milej tak się do siebie odzywać? Czy gwarantuje to 50 lat wspólnego życia, na pewno bardziej niż sposób komunikacji u Iksińskich.

Świat nie jest idealny. W związkach dwie osoby nie są identyczne, mają swoje potrzeby, plany, pomysły. Punktów zapalnych mnóstwo na każdym kroku. Rozwodów coraz więcej i tzw. „niezgodność charakterów” często podawana jest jako przyczyna. Tylko czy na pewno nie dałoby rady żyć w zgodzie, akceptując swoje odmienności, szanując odrębne potrzeby i szukając kompromisów?

O tym, że słowa mają moc, pisałyśmy już w wielu naszych postach. Mogą ranić, ale mogą też podnosić na duchu. Prześledźmy, co takiego niezwykłego zrobiła Zosia Zet, że w identycznej sytuacji, zamiast eskalacji nastąpiła spokojna rozmowa? Zosia zastosowała swego rodzaju „nakładkę” na swoje słowa. Najważniejsze było w tym:

1. Mówiła tylko o sobie nie o drugiej osobie. Używanie „JA”, zamiast „TY” (Jest mi…).
2. Mówiła o własnych emocjach, uczuciach, potrzebach, planach (Jest mi przykro… Myślałam, że…).
3. Nie oceniała, nie osądzała, nie krytykowała, nie porównywała (a było to w wypowiedziach Ani Iksińskiej: … nie pytasz mnie o zdanie, nie myślisz o mnie, mama jest ważniejsza, czy porównanie do byłego narzeczonego – Karola, co mężczyzn może zaboleć najbardziej).
4. Nie uogólniała, używała słów „Nigdy” „Zawsze” (w przeciwieństwie do Ani, która mówiła np.: Ty nigdy nie pytasz…).
5. Skupiała się na faktach dotyczących tej konkretnej sytuacji.
6. Jasno przedstawiła swoje oczekiwania, co do tej konkretnej sytuacji (Chciałabym, żebyś ze mną wcześniej porozmawiał, wspólnie zdecydowalibyśmy co zrobimy w tę niedzielę. Czy mógłbyś w przyszłości do mnie dzwonić w takich sytuacjach?).
7. Dążyła do rozwiązania problemu, a nie walczyła z rozmówcą.

​Podsumowując: mów tylko o swoich uczuciach, rozpoczynaj zdanie od „JA”. Nie oceniaj, nie używaj słów „zawsze, nigdy”, skup się na faktach i dąż do rozwiązania problemu. Niby proste, ale nasze nawyki nie dadzą się zmienić tak łatwo w minutę. Potrzeba treningu. Weekend to dobry moment, starajcie się zastosować te reguły w rozmowach z mężem, z żoną. To dopiero początek, bo kolejny poziom zaawansowania, którym chciałybyśmy się zająć to rozpoznawanie potrzeb, które stoją za każdym naszym uczuciem (z metody Porozumienie bez przemocy). To już niedługo.
​

​Mówi się potocznie, że słowami możemy zranić do żywego, możemy też kogoś podnieść na duchu. Często nie bardzo wiemy jak możemy powiedzieć coś pozytywnego, aby kogoś "zbudować", dać mu wiarę, czyli psychologicznie: podnieść jego poczucie wartości, jeśli nie jest zbyt silne lub gdy jego samoocena nie jest stabilna. Słowa, które ranią, pretensje, krytyka czasami przychodzą nam bardzo łatwo. Ze słowami wsparcia bywa trudniej.  Czy pamiętacie Zosię z tekstu "Czego pragną faceci?", której krytyka przychodziła z łatwością, ale tylko krytyka. Czy myślicie, że z takimi osobami łatwo i przyjemnie żyć, gdy ciągle słyszymy od nich tylko wyrzekania i same negatywne rzeczy? A jak postępujemy sami? Czy nasze pochwały w ciągu dnia przewyższają siedmiokrotnie uwagi i upomnienia, w stosunku do męża, żony, dzieci, współpracowników? Wreszcie, czy wierzymy w siebie? Czy myślimy o sobie dobrze, widzimy swoje mocne strony?

Motywujące słowa uruchomiają w nas samych i w drugim człowieku samospełniające się proroctwo. Zaczynamy tak postępować i organizować rzeczywistość, aby była ona zgodna z naszymi przekonaniami. Brzmi może nieco magicznie, ale badania psychologiczne dowodzą, że właśnie tak jest.

Dziś podpowiadamy słowa, które możemy mówić do siebie samych, ale i do innych, a wszystkim będzie żyło się przyjemniej.

Czasami wykrycie kłamstwa jest proste - jak w dowcipie, w którym mąż nie wrócił na noc do domu. Rano powiedział żonie, że spał u kolegi. Ona obdzwoniła dziesięciu jego najlepszych kolegów. Ośmiu potwierdziło wersję męża, a dwóch twierdziło nawet, że ciągle jeszcze u nich jest. Gdy podobna sytuacja przytrafiła się żonie – nie wróciła na noc, mąż obdzwonił jej dziesięć najlepszych przyjaciółek i… żadna nie potwierdziła. Cóż, tytuł książki „Dlaczego mężczyźni kłamią, a kobiety płaczą” A&B Pease nie jest bezpodstawny:-)

​Ale co zrobić w sytuacji, gdy kłamstwo nie jest aż tak ewidentne? Można skupić się na treści wypowiedzi, ale to wymaga większej wprawy lub można skupić się na mowie ciała, bo ta potrafi zdradzić nawet najlepszego kłamcę.
​Chyba najmniej wprawy w kłamaniu mają małe dzieci, więc u nich sygnały kłamstwa są bardzo wyraźne. Na co trzeba zwracać uwagę? (oczywiście nie każde z zaprezentowanych poniżej zachowań musi świadczyć o tym, że mamy do czynienia z kimś kto próbuje nas okłamać, czy oszukać).
 
Oczy
Jeśli ktoś w czasie rozmowy unika kontaktu wzrokowego, może oznaczać, że ma coś do ukrycia (chyba, że jest niezwykle nieśmiały i wycofany). Ale i uporczywe patrzenie w nasze oczy prawie przez 100% czasu naszej rozmowy powinno wzbudzić nasz niepokój, co do czystości intencji rozmówcy. Pocieranie oka – częstsze u panów lub dotykanie się pod okiem – częstsze u pań – to kolejny sygnał, który powinien zwrócić naszą uwagę.
Częste mruganie powiekami również świadczy o napięciu rozmówcy.

Nos – efekt Pinokia i twarz
Gdy ktoś kłamie, pociera często nos, dotyka go. Pokazuje się, że w każdej bajce jest odrobina prawdy i w bajce o Pinokiu także. Naukowcy stwierdzili, że kiedy kłamiemy nasz nos co prawda nie wydłuża się jak u pajacyka, ale za to staje się cieplejszy. Lęk wywołany kłamstwem podnosi temperaturę tej części ciała. Powoduje to delikatne mrowienie, co z kolei skłania nas do podrapania się po nosie.
Kłamca bywa poddenerwowany. Zdarza się, że dotyka swojej twarzy, np. skroni, szyi, karku, ściska twarz, przysłania usta (jakby ciało samo chciało, aby umilkł), gładzi dłonią głowę. To takie ruchy, które mają go „uspokoić”. Im lepszy kłamca, tych ruchów będzie mniej.

Uśmiech
Sztuczny uśmiech, nieszczery, raczej nietypowy może służyć odwróceniu uwagi i zakamuflowaniu oszustwa. Ma wzbudzić wiarygodność. Ale taki uśmiech jest mechaniczny, nie aktywizuje wszystkich mięśni twarzy, łatwo go rozpoznać. To tzw. dobra mina do złej gry.
 
Ruch
Kręcenie się na krześle, odwracanie głowy, krzyżowanie co chwilę rąk, przebieranie nogami – to jakby sygnał ciała: chcę stąd uciec. Jeśli nasz rozmówca zachowuje się w ten sposób, sprawdźmy w innym źródle wiarygodność jego słów.
Często osoby, które kłamią chcą niejako „zapaść się w sobie”, siedzą zgarbione, skulone, chowają głowę w ramionach, jakby chcieli uciec od tego, co właśnie mówią, a co mija się z prawdą.
 
Sprzeczność wypowiedzi i mowy ciała
Czasem zdarza się, że ciało wyrywa się do tego, aby powiedzieć prawdę. Usta mówią „Tak, oczywiście, zrobiłem tak jak obiecałem”, a w tym czasie głowa wykonuje minimalnie przeczący ruch „nie”. Która „wypowiedzi” jest prawdziwa? Zawsze język naszego ciała.
 
Ponadto kłamcy rzadko używają gestów dla zobrazowania tego, co mówią, czy modulacji tonu głosu – są tak skupieni na swojej wypowiedzi, aby była wiarygodna, myślą intensywnie co i jak powiedzieć, że nie są już w stanie skontrolować wszystkiego.

A w sumie najlepiej, abyśmy nie musieli kłamać, ani spotkać nikogo, kto chce przed nami coś zataić, czy nas oszukać!

Na pewno wszyscy pamiętacie bajkę o H. Ch. Andersena o brzydkim kaczątku - o nieakceptacji, samotności, a gdzieś w głębszej warstwie o kompleksie niższości. O ukrytych znaczeniach powszechnie znanych nam wszystkim baśni wspaniale pisał Bruno Bettleheim* – chyba największy psychoanalityk od czasów Freuda.
Dla wszystkich, którzy dawno temu mieli w ręku tę książkę, kilka słów streszczenia. Brzydkie kaczątko było małym pisklęciem: słabym, nieatrakcyjnym, szarym, różniący się od otoczenia. Po wielu upokorzeniach, gdy dorosło, okazało się, że jest przepięknym łabędziem. Poczuło się wówczas naprawdę szczęśliwe! Los wynagrodził mu wszystkie cierpienia i smutek.

A co to ma wspólnego z naszym światem? Otóż ma. Złapani w wyścig szczurów, pogoń za pieniędzmi, żyjemy w świecie, który proponuje nam tysiące rzeczy, dzięki którym podobno będziemy szczęśliwi. Media, które przekonują nas, że ważne jest jak wyglądamy i ile posiadamy. Pułapka konsumpcjonizmu, w którą dużo łatwiej załapać osoby mniej pewne siebie, aspirujące do lepszego życia, osoby z kompleksem niższości, „brzydkie kaczątka”, które dostają wskazówkę jak stać się kim innym, akceptowanym społecznie, otoczonym gronem znajomych, podziwianym, pięknym i w końcu szczęśliwym. I do tego baśń „Brzydkie kaczątko” przekonuje, że szczęście naprawdę może spotkać także słabszego, cichszego, skromniejszego.

Czy pamiętacie Pawła z naszego tekstu „…wtedy będę szczęśliwy”? On wpadł w pułapkę, uległ tzw. złudzeniu postępu hedonistycznego – uważał, że będzie szczęśliwszy, gdy zdobędzie kolejną rzecz. Gdy wraz z nią szczęście nie przychodziło – wyznaczał sobie kolejny cel. Wspaniały konsument dla współczesnego świata, z ciągle wielką niezaspakajalną potrzebą zdobywania nowych rzeczy. Ale to nie jest dobra droga, to tylko złudzenie, któremu pewnym osobowościom łatwiej ulec.
Być może Paweł przez całe życie swoje życie czuł się „brzydkim kaczątkiem”, tylko nie zdążył odkryć, że tak naprawdę był już od dawna wspaniałym dorosłym pięknym łabędziem. Nigdy nie udało mu się poczuć tej dumy i szczęścia. Zadanie dla Was - popatrzcie dziś w lustro i napiszcie do nas, kogo zobaczyliście: brzydkie kaczątko, czy jednak łabędzia:-)
 
*Bruno Bettelheim „Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni”