„Siedziała przy kuchennym stole nad zimną kawą. Wskazówki zegara przesuwały się z cichym tykaniem. Podobnie jak trybiki w jej głowie. Chciałaby z kimś porozmawiać, posłuchać mądrej rady. Niczym tonący brzytwy trzymała się słów Jarka: <<Wszystko będzie dobrze>>. Z drugiej strony nie rozumiała sytuacji, w której się znalazła. A brzytwa coraz boleśniej wbijała się w jej dłonie. Wyszła za mąż za człowieka, o którym nie wiedziała tak naprawdę nic. Jak to się stało? Jak do tego mogło dojść? Przecież zawsze była taka skrupulatna, zachowawcza.”*
 
Poukładany świat Joanny - bohaterki książki "Miłość aż po rozwód" - został przewrócony do góry nogami. Kobieta chodząca twardo nogami po ziemi, zorganizowana, umiejąca racjonalnie oceniać sytuację, nagle poddała się urokowi człowieka, który spowodował, że dzień po dniu, miesiąc po miesiącu zaczęła zmieniać się w osobę nie do poznania. Zaimponował jej swoim życiem, które było barwne, ciekawe i urozmaicone, a on sam nie przypominał przeciętnego trzydziestolatka. Dlatego gotowa była dzielić z nim swój los, oddalając się dzień po dniu od własnego budowanego z precyzją zegarmistrza - świata. Zaimponował jej, ale nie wiedziała, że ta kolorowa bańka w środku jest pusta.

„Podstawą każdego dnia był zatem plan. Pobudka, zimny prysznic, śniadanie i kawa. Bez tego nie wyszłaby z domu. Podczas jedzenia przeglądała już branżowe portale, a przy małej czarnej podczytywała co ciekawsze artykuły. Dzięki temu wychodząc z domu, mogła odhaczyć i dobre przygotowanie do długiego dnia, i prasówkę. W tramwaju sprawdzała e-maile, a podczas drogi z przystanku do biura planowała, co musi być wykonane w pierwszej kolejności.”*
​
Joanna nie spieszyła się do zakładania rodziny, a nawet bliższej relacji z drugą osobą. Uważała, że miłość nie jest dla niej, związek z mężczyzną traktowała jako związanie aż do momentu, gdy na jej drodze pojawił się on… Mitoman. 

​Mężczyźni, ale i kobiety mitomanki potrafią wyróżnić się z tłumu. Skupiają na sobie uwagę w różny sposób. Jedni emanują swoją wyjątkowością, wrażliwością, inni pokazują swoje nieszczęścia, oczekując pomocy od otoczenia. Zarówno jedni, jak i drudzy posługują się kłamstwem jako narzędziem do osiągnięcia celu. Są to osoby barwne, robiące niekiedy piorunujące wrażenie na otoczeniu. Budzą współczucie, opowiadając poruszające serca historie albo są niemal idealni - dobrzy, czuli, odgadujący nasze potrzeby, a przy tym ciekawi świata, mający wiele pasji, pracowici i zaradni.
 
„Paweł kłamał. Robił to notorycznie. Stworzył wokół siebie świat, w którym trudno było wskazać, co jest fikcją, a co prawdą. To kłamstwo budowało jego rzeczywistość, napędzało do działania i pozwalało żyć. Tak jak dla innych naturalne jest oddychanie czy mycie rąk po powrocie do domu, dla niego normą były wymyślone historie. Niestety wciągał w nie innych ludzi, którzy nie znali reguł gry. A jak można zostać zwycięzcą, jeśli nie ma się nawet pojęcia o starcie w zawodach.”*
 
Przez długi czas ofiary mitomanów nie dostrzegają, że dały się wkręcić. Dlaczego wcześniej nie zwracają uwagi na niepokojące sygnały? Bo tak jest im wygodniej? Bo mają inne rzeczy na głowie? Bo nie przychodzi im na myśl, że coś jest nie tak? Z reguły w momencie, gdy zaczynają otwierać oczy, mitoman czyni wszystko, by odwrócić kota ogonem i w swojej ofierze wzbudzić poczucie winy. Odczuwają niepokój, ale tłumią te emocje jako nieracjonalne. Dzieje się tak do czasu aż z przerażeniem dostrzegają, w jaką pułapkę wpadły. 

Joanna opamiętała się, ale musiała przed tym zjeść duży worek soli. Książka Kingi Gąski być może uświadomi nie tylko wielu kobietom, ale i mężczyznom, jakie błędy popełniają w relacjach z mitomanem. Jest ona napisana w sposób prosty, lekki i przyjemny. Ukazuje losy trzech kobiet, które łączy jeden mężczyzna. Autorka odsłania przed nami historię każdej z nich, pokazując pomiędzy nimi różnice zarówno wieku, wykształcenia, usposobienia, ale przede wszystkim zwraca naszą uwagę na ich cechy wspólne. Każda z bohaterek książki próbuje ratować swój związek, poświęca się, biorąc na siebie odpowiedzialność za relacje, ale i bojąc się porażki, samotności, straty…, które, jak się okazuje, mogą być szansą do lepszego życia.

„Miłość aż po rozwód” pomimo że jest lekturą lekką i przyjemną, nadająca się do czytania w chwilach relaksu po ciężkiej pracy albo w obecnej naszej rzeczywistości - podczas przymusowego pobytu w domach – jest też książką skłaniającą do refleksji. Możemy jak w lustrze przejrzeć się w postaciach bohaterek i być może któraś z nas zastanowi się nad sobą i podejmie ważne życiowe decyzje. Być może ktoś zrozumie,  że czasami trzeba wyjść z pewnej granej latami roli i wejść w rolę kobiety świadomej, silnej i pewnej siebie, która kocha przede wszystkim siebie, między innymi po to, by kochać też tych, którzy tego uczucia nie podepczą.

*Kinga Gąska "Miłość aż po rozwód"
​

Położyła kopertę na stole. Powoli ściągnęła płaszcz, zaparzyła herbatę i usiadła na krześle, wpatrując się w śnieżnobiałe zaproszenie. Zaproszenie na ślub siostrzenicy przywołało wspomnienia, do których niechętnie powracała. Ślub kojarzący się niemal każdemu z atmosferą radości, szczęścia, ekscytacji, dla niej miał zupełnie inny wydźwięk. Pamiętała doskonale dzień, który miał być najpiękniejszym wspomnieniem w życiu, a pozostawił po sobie głęboką ranę.

Kostka poznała na jednej z imprez firmowych. Pracował w innym mieście. Oczarował ją, jak i całe towarzystwo od momentu, w którym się pojawił. Przystojny, pewny siebie, czarujący. Tak przynajmniej był odbierany przez otoczenie. Nikt nie miał pojęcia, że pod tą maską kryje się człowiek przepełniony lękiem i złością.

Iza od razu wpadła mu w oko. Uczynił wszystko, by ją zaintrygować, a potem pokazać siebie jako ideał. Świetnie grał, robił wszystko, by ją oczarować, a potem rozkochać, aby dała mu poczucie bezpieczeństwa i dowartościowała w zamian za… piekło, które jej zgotował. Iza powoli wpadała w sidła zastawione przez mężczyznę wyrachowanego i nastawionego tylko na branie. Z kobiety pewnej siebie stawała się osobą, która przestawała istnieć. Liczył się w tym związku tylko on - człowiek pozbawiony empatii i poczucia winy.
​
Po odejściu od Kostka Iza długo nie mogła odzyskać równowagi. Przyjaciele znający ją od czasów studenckich nie mogli zrozumieć, jak ona - osoba stojąca nogami na ziemi, o wysokim poczuciu własnej wartości, dała się omotać takiemu zakompleksionemu człowiekowi. Stał się dla niej toksyczny, jak na narcyza przystało. 

W życiu niejednokrotnie spotykamy wiele toksycznych osób, nie tylko narcyzów, które są przyczyną naszego cierpienia i wielu problemów, z którymi musimy się zmierzyć. Jak się przed nimi ustrzec? Czy powinniśmy być bardziej czujni, a może mniej naiwni?
​ 
Robert Greene w książce „Prawa ludzkiej natury” napisał: „Gdybyśmy naprawdę rozumieli korzenie ludzkich zachowań, destrukcyjnym jednostkom byłoby znacznie trudniej wymigiwać się od skutków własnych działań. Nie dawalibyśmy się tak łatwo oczarować i wprowadzić w błąd. Moglibyśmy przewidzieć ich podłe manewry i manipulacje. (…) Nie pozwolilibyśmy, aby tacy ludzie wciągali nas w swoje intrygi. (…)”*

Co zatem należy zrobić? Otóż Greene proponuje nam - czytelnikom - przyjrzeć się bliżej sobie, poznać swój potencjał i świadomiej się rozwijać, ale także uczyć się obserwowania ludzi, interpretowania sygnałów pochodzących od innych, rozpoznawania ludzkich masek, dzięki czemu będziemy mogli chronić siebie przed wpływem toksycznych osób. Można to zrobić dzięki lekturze jego książki, w której w osiemnastu rozdziałach odnosi się do konkretnych aspektów lub praw ludzkiej natury, między innymi do prawa irracjonalności, narcyzmu, odgrywania ról, kompulsywnego zachowania, pożądliwości, zazdrości, autosabotażu, wypierania śmierci, bezcelowości.
​Każdy z nich zawiera opowieść o jakiejś znanej osobie lub osobach, która ilustruje dane prawo oraz koncepcje i strategie postępowania z samym sobą i innymi w warunkach oddziaływania tegoż prawa. Możemy przeczytać między innym o Coco Chanel, Lwie Tołstoju, Józefie Stalinie, Abrahamie Lincolnie.

Wracając do Izy. Czy mogła rozpoznać narcyza w Kostku?

Otóż "osoby głęboko narcystyczne da się rozpoznać na podstawie następujących wzorców zachowania:

• Gdy ktokolwiek je obraża lub kwestionuje ich słowa albo działania, nie dysponują żadną obroną, niczym wewnętrznym, co mogłoby im zapewnić ukojenie lub potwierdzić ich wartość. Reagują na ogół z wściekłością w poczuciu tego, że to one mają słuszność, pragną zemsty. To jedyny sposób, w jaki potrafią koić poczucie zagubienia.
• We wszelkiego rodzaju konfliktach odgrywają rolę zranionych ofiar, co dezorientuje innych, a nawet wzbudza ich sympatię.
• Są zgryźliwe i nadwrażliwe. Niemal wszystko biorą do siebie. Mogą stawać się dosyć paranoiczne i we wszystkich doszukiwać się wrogów.
• Gdy mówimy o czymś, co w jakiś sposób nie dotyczy ich bezpośrednio, nie trudno doszukać się w wyrazie ich twarzy objawów zniecierpliwienia lub dystansu. Natychmiast kierują rozmowę z powrotem na siebie i rzucają jakąś historyjkę lub anegdotę, aby odwrócić uwagę od trawiącego je poczucia niepewności.
• Widząc, że inni zwracają uwagę na siebie, a we własnym mniemaniu zasługują na nie one, mogą wykazywać skłonność do wściekłych ataków zazdrości.
•  Często cechuje je skrajna pewność siebie, bo jest to coś, co zawsze pomaga zwracać na siebie uwagę i starannie ukrywa ich wewnętrzną pustkę.
•  Wykazują tendencję do postrzegania innych jako przedłużenia siebie – ludzie są dla nich wyłącznie narzędziami do zapewnienia sobie uwagi i walidacji. Ich pragnieniem jest kontrolowanie innych, jakby kontrolowali własną rękę lub nogę. W związkach stopniowo skłaniają swoich partnerów do zrywania kontaktów z przyjaciółmi – bo przecież nie mogą mieć konkurencji w kwestii zwracania na siebie uwagi. (…)

Jednostki głęboko narcystyczne (…) mogą stać się bardzo szkodliwe, jeśli zbytnio się do nich zbliżymy. Wciągają nas we własne niekończące się dramaty i sprawiają, że zaczynamy mieć poczucie winy, jeżeli bez ustanku nie poświęcamy im uwagi. Relacje z nimi są całkowicie niesatysfakcjonujące, a bycie partnerem lub małżonkiem kogoś takiego może być wręcz śmiertelnie niebezpieczne.”*

Książka Roberta Green'a otwiera oczy na wiele ważnych spraw. Jej przekaz jest zarazem profesjonalny, ale i rzeczowy, jasny, obrazowy i bardzo konkretny. Każdy rozdział kończy się zaleceniami, a wprowadzenie postaci ze świata historii, nauki i kultury sprawia, że książka jest bardzo autentyczna i czyta się ją jak najlepszą powieść, która nie tylko daje nam przyjemność czytania, ale przede wszystkim uczy poruszania się w świecie, gdzie niestety często człowiek człowiekowi staje się wilkiem.  

*R. Greene "Prawa ludzkiej natury"