Dzisiaj odbywa się premiera książki "Szczęśliwa bez winy", która pokazuje nam drogę do szczęścia poprzez uwolnienie się od poczucia winy, a ja mam przyjemność zaprezentować wywiad, który przeprowadziłam z jej autorami – Anną Prelewicz i Maciejem Bennewiczem.
 
Psychologia przy kawie: W naszym życiu niekiedy jednorazowe poruszenie staje się impulsem, który zmienia nasz dotychczasowy świat. To poruszenie może być spowodowane przeczytaną książką, obejrzanym filmem, a czasami zdaniem, które usłyszeliśmy przypadkiem, albo jakimś obrazem, który powoduje w nas błysk zmieniający niemalże wszystko. W „Szczęśliwa bez winy” napisaliście o tym, że „Paradoks ma zaskoczyć, olśnić umysł, który ugrzązł we wzorcach i stereotypach.” Wasza książka moim zdaniem ma prowokować czytelnika, otwierać mu oczy, zaskakiwać po to, by się obudził. Czy taki był Wasz zamysł? Czy chcieliście w nietypowy sposób obudzić wielu z nas z letargu?

Maciej Bennewicz: Koany pochodzą z myśli i tradycji wschodu. Dawni mistrzowie sądzili, że myśląc w utarty sposób nie jesteśmy w stanie spojrzeć na swoje życie z dystansu a tym samym doznać przebudzenia. W zaskakujący sposób idee te powtarza Albert Einstein - ikona zachodniej nauki mówiąc, że nie możemy rozwiązywać problemów używając sposobu myślenia, który je zrodził. Bardzo lubimy ten cytat i często zaczynamy od niego naszego wykłady. Bez zmiany sposobu myślenia osiągniecie szczęścia czy choćby spokoju ducha nie jest możliwe. Koan ma być takim impulsem do zmiany myślenia.

Anna Prelewicz: Nasze umysły lubią skróty, przewidywalność i tzw strefę komfortu. Co w rezultacie oznacza właśnie letarg, czyli swoistą bańkę w której dominujące stają się nasze nawyki i wzorce, tworzące przewidywalność. Nastręcza nam to jednak pewien kłopot – zamykamy się na zmianę, a bez niej  nie sposób odnaleźć swoją osobistą i unikalną drogę do szczęścia, bo szczęście nie jedno ma imię. Koany i interpretacje wraz z pytaniami mają waśnie zaprosić do tej drogi, jednak w tym celu trzeba porzucić utarte szlaki myślowe.
 
Ppk: W tym celu posłużyliście się w książce opowieściami metaforycznymi - koanami, które odznaczają się paradoksalną strukturą. Czy praca z człowiekiem, poznanie go wpłynęły na podjęcie takiej decyzji? Czy zdajecie sobie sprawę dzięki doświadczeniu zawodowemu, że ten sposób przekazu i dotarcia jest skuteczny?

MB: Tworzymy w instytucie unikalne podejście, które nazwaliśmy Psychologią Doświadczeń Subiektywnych. Na podstawie naszych rozlicznych relacji z klientami i pacjentami sądzimy, że aby zrozumieć drugiego człowieka, aby nakierować go na ścieżki osobistego rozwoju, który przyniesie mu upragnione polepszenie w jakiejś sferze, trzeba nauczyć się, wraz z każdym, konkretnym człowiekiem, psychologii od nowa. Oznacza to, że sztywne ramy diagnostyki, schematów, modeli terapeutycznych nie zawsze pozwalają na zrozumienie człowieka przez to również nie zawsze są pomocne i skuteczne. Trzeba umieć się w drugiego człowieka wsłuchać, ale żeby stało się to możliwe trzeba go zainspirować i posłuchać jakie wyciąga wnioski np. z opowiadań-koanów. Kluczowe są jego, osobiste konkluzje, odkrycia, refleksje, gdyż dzięki nim zyskuje dystans do siebie, impuls do rozwoju, kreatywne zaproszenie do zmiany - zamiast „gotowca”.
​
AP: Intencją naszej książki niewątpliwie jest zaproszenie do przemyśleń, do zadawania sobie pytań i poszukiwania odpowiedzi. Karty książki mogą stanowić swoistą podpowiedź w codziennych sprawach dotyczących nas samych, naszych relacji oraz lęków, stając się wskazówkami na drodze do szczęścia, które jest możliwe. Jednak by tak się stało, wcześniej trzeba udzielić sobie szczerych odpowiedzi. Tak jak nie można raz zrobić sprzątania, tak nie można raz poznać człowieka, również siebie samego. Nieustannie siebie poznajemy, przekraczając różnego rodzaju granice. Potrzeba jednak ciekawości poznawczej i otwartości.
 
Ppk: Czy w swojej pracy również stosujecie metodę paradoksu i często posługujecie się koanami?

MB: Zarówno w pracy grupowej jak i z indywidualnymi osobami to jedno z podstawowych narzędzi, które stosujemy, nierzadko w formie kreatywnej zabawy.

AP: Koany stanowią ważną część pracy z metaforą, która w bezpieczny sposób wyłamuje umysł z kolein myślowych. My ludzie jesteśmy istotami narracyjnymi, jesteśmy zanurzeni w metaforach, gdyż wszystko czego doświadczamy zawsze zamyka się w opowieści. Od naszego sposobu postrzegania rzeczywistości i w rezultacie jej interpretowania zależy nasze samopoczucie. Metafora, czyli opowieść ma nas zapładniać intelektualnie i zapraszać do poszukiwań, poprzez uruchomienie inkubacji nowych spostrzeżeń, rozwiązań poszerzając naszą mapę.

Ppk: Dlaczego tak się dzieje, że nie chcemy poddać się w życiu fali, tylko siłujemy się, walczymy, płyniemy pod prąd? Czy taka jest nasza natura? Napisaliście, że „Kiedy pozwalamy, by fala nas niosła, zamiast usiłować płynąć szybciej czy pod prąd, życie staje się łatwiejsze.” Dlaczego wielu z nas nie chce tego przyjąć do wiadomości? A może uważamy, że płynąc pod prąd, siłując się ze wszystkimi i wszystkim na drodze, mamy poczucie sprawstwa?
​
MB: To obszerny temat. Za taki stan rzeczy odpowiedzialna jest obecna popkultura a szerzej normy cywilizacyjne. Nie przez przypadek mówi się, że żyjemy w czasach permanentnego marketingu, „w rzeczywistość ciągłej sprzedaży” jak śpiewa Artur Rojek. Ten powszechny mechanizm wymaga z jednej strony ciągłego porównywania się, rywalizacji i walki czy to w pracy, czy w szkole, gdzie nieustannie mamy być lepsi, wydajniejsi, mamy „dowozić targety”, osiągać wyniki i realizować cele a z drugiej czujemy się wypaleni, zmęczeni, pod nieustanną presją. Nikt nas nie uczył ani w szkole, ani w kościele a często również w domu - co to znaczy empatia, spokój wewnętrzny i jak je osiągać? Jak rozwiązywać konflikty interpersonalne, jak oszczędzać, jak tworzyć dobrą rodzinę? Wciąż słyszeliśmy tylko zakazy, nakazy, oceny i ponaglenia. Poznajemy reguły, ale brakuje etyki i pragmatyki życia codziennego. Dlatego po skończeniu edukacji poddajemy się często społecznej i rodzinnej presji nie umiejąc sobie zdać pytań: co jest dla mnie ważne, czego chcę, jakie są moje potrzeby, jaki mam talent?
Dlatego życie staje się nawykowym „płynięciem pod prąd” za wszelką cenę, zamiast szukaniem swojej osobistej, unikalnej drogi. Płyniecie „z prądem” to w istocie życie w zgodzie ze sobą, z własnymi potrzebami i talentami.      

AP: Zmiana nas przeraża, i nie mniej przerażająca wydaje się perspektywa poddania się, czyli płynięcia z prądem rzeki. Łatwo to zobrazować przykładem: kiedy chcesz coś ugotować i w połowie okazuje się, że brakuje jakiegoś składnika, to możesz udać się do sklepu w poszukiwaniu lub płynąć, czyli poddać się temu co jest. Bawić się improwizacją, prowadząc być może do skomponowania nowej potrawy. Oznacza to jednak pewien dystans do siebie, do wymagań jakie stawia nam świat, a przede wszystkim my sami. Nasza kultura nieustannie zaprasza nas do „lepiej i więcej”, a to powoduje, że wywieramy na siebie ogromną presję osiągnięć, zapominając po drodze kim jesteśmy i co właściwie sprawia nam radość.
 
 
Ppk: „Kiedy nasze myśli podążają ku przeszłości, nie <<widzimy>> teraźniejszości ani przyszłości. Nasza energia życiowa skoncentrowana na minionych wydarzeniach i emocjach sprawia, że cierpimy, żyjąc w umysłowej klatce. Gdy skupiamy się na przyszłości, pozostajemy zanurzeni w obszarze fantazji. Jedyny prawdziwy czas jest TERAZ. Gdy koncentrujemy się na myślach i przekonaniach właśnie teraz, w chwili, która trwa, wybierając je tak starannie, jak starannie wybieramy prezent dla ukochanej osoby, wówczas zyskujemy pełną moc kreacji, by kształtować swoje życie w takim kierunku, w jakim chcemy…” To fragment z Waszej książki. Czy uważacie, że wiele osób nie umie żyć tu i teraz?
 
MB: Większość nie umie. Niestety. Co najwyżej cieszymy się dniem dzisiejszym jak znudzone dziecko kolejną zabawką. Dziecko takie rozrywa papier, przez chwilę ogląda zabawkę, odrzuca i sięga po następną. Może nawet na koniec rozpłacze się rozstrojone tym nadmiarem albo zawiedzione, że nie dostało tego, na co czekało. Bywa też, że dzień dzisiejszy jest skoncentrowany na nerwowym oczekiwaniu na jakieś jutro – z lękiem albo z nadzieją a dzień wczorajszy staje się wspomnieniem. Choć również przeszłość podsuwa nie tylko dawne radości i sukcesy, ale również z całą mocą śle nam wspomnienia minionych klęsk i traum. W efekcie zaabsorbowani to przeszłością to przyszłością nie doceniamy dnia obecnego. „Co robisz?” – Pada pytania ze stronny ojca w stronę syna, który gapi się w smartfon. „Zabijam czas.” – Brzmi odpowiedź. Odpowiedź straszna, gdyż oznacza, że bezcenna chwila życia ma zostać zabita, unicestwiona, przeczekana a przecież nasze dni są jak paliwo, którego ubywa. Nikt na końcu drogi nie uzupełni nam baku do pełna. Stracone do tej pory dni - są stracone na zawsze. Warto to zrozumieć, aby nie marnować życia na próżno. Jedyny sposób jaki znają praktycy życia – mistrzowie i mistrzynie od wschodu po zachód – to żyć tu i teraz.  Ponoć to cytat z wypowiedzi Dalajlamy XIV, że są dwa dni, w których nas nie ma i których nic nie możemy zrobić - to wczoraj i jutro. Zapominając o „tu i teraz” często żyjemy w zwieszeniu.  

AP: Przyzwyczajani jesteśmy od najmłodszych lat do rywalizacyjnego biegu o lepszą przyszłość. Tylko czy zadajemy sobie pytania o to, co jest tą lepszą przyszłością dla mnie?  W erze konsumpcjonizmu jesteśmy nieustannie mamieni obietnicami lepszości i pobudzani do kolejnego biegu pt. musisz to mieć. W efekcie wpadamy w ten mechanizm przyszłości i przeszłości, który to nas rozrywa, to zgniata jak imadło. Pogrążeni w pragnieniach i lękach zapominamy żyć, cieszyć się szczególnym momentem chwili obecnej

Ppk: Z czego taka postawa najczęściej wynika?

MB: Myślę, że w dzieciństwie nie nauczono nas postawy wdzięczności wobec ludzi bliskich, ojczyzny, świata w jego obfitości. Po drugie nie znamy postawy kontemplacyjnej, czyli swego rodzaju zadziwienia, szacunku, respektu wobec natury, świata, przyrody, innych ludzi. „Moja chata z kraja”, „wolność Tomku w swoim domku”, „chłop na zagrodzie równy wojewodzie” to stare porzekadła, które doskonale oddają dzisiejsze relacje – począwszy od tych, które spotykamy na parkingu przed sklepem aż po te zawodowe i domowe. Doświadczamy egocentryzmu, skupienie na sobie, na w własnych lękach, frustracjach, fobiach. Narcystycznie zafiksowani na sobie nie zauważamy drobnych, pięknych szczegółów a te wielkie wydarzenia życiowe - jak zdany egzamin, nowa praca, mieszkanie, awans – często stanowią zaledwie ulgę. „Nareszcie coś mamy z głowy” albo „nie zdarzyło się coś, czego się obawialiśmy”.  Wdzięczność natomiast sprawia, że zaczynam dostrzegać a potem kreować wokół siebie przyjazny świat. Kolejny krok prowadzi do pełnego szacunku, do swego rodzaju zespolenia, zatopienia się codzienności, która ofiarowuje nam tysiące drobnych, wspaniałych doznań – od pysznej kawy na śniadanie, po uśmiech naszego dziecka.

AP: Kiedy przeszłość zatruwa teraźniejszość nie jesteśmy w stanie korzystać z chwili obecnej. Nie dostrzeżemy mnóstwa nowych elementów, gdyż zostaną zmarginalizowane. W głowie wyświetlają się obrazy przeszłości, która przecież minęła, a przyszłość jeszcze nie nastała.
 
Ppk: Wielu z nas z jednej strony chce pokazać swoją waleczność, ale z drugiej staje się więźniami samych siebie. Czytając o tym w Waszej książce, przypomniałam sobie słowa Michaela Quoista, który pisał o więzieniach bez krat, o więzieniach, które budujemy sami sobie. Które z tych więzień, Waszym zdaniem, jest najsurowsze – więzienie przeszłości, marzeń, które boimy się zrealizować, nałogów, przyzwyczajeń, lęku, konformizmu, zawiści, zazdrości? A może jeszcze inne?

MB: Więzienie nawyku jest okropne. Człowiek jest istotą skłonną do przyzwyczajeń i nałogów. Jak napisał w swoim opowiadaniu „Wyludniacz” wybitny pisarz irlandzki, noblista Samuel Beckett: „Przyzwyczajenie jest drugą naturą człowieka. Dlatego ściany są pełne naszego krzyku.” Ten krzyk, to często krzyk bezradności, która wynika z przyjętych schematów, sądzimy, że jeśli zawsze robiliśmy coś w pewien określony sposób, to zawsze będziemy otrzymywać te same wyniki. Żyjemy iluzją kontrolowania siebie i własnego otoczenia. Tymczasem jednym ze środków do dobrego życia jest elastyczność, zdolność do dostosowania się do zmiennych warunków, umiejętność porzucenia starego stylu życia. Jeśli docierają do nas nowe informacje np. dotyczące sposobu odżywiania się – to być może warto z nich skorzystać. Ale najpierw te informacje muszą dotrzeć, potem muszą być zrozumiane i wreszcie włączone do praktyki życia codziennego. W tym cała rzecz!

Ppk: Pamiętam Wasze słowa mówiące o tym, że „wolność wydaje się trudna i przerażająca”. Dlaczego tak jest?

MB: Już w powojenny esejach wybitny psycholog Erich Fromm pisał, że chętniej uciekamy od wolności niż do niej dążymy. Dlaczego? Indywidualizm, poszukiwanie własnej drogi życiowej i zawodowej to trudne zadania, zwłaszcza w społecznym kimacie, w którym wszyscy wokół mówią nam jacy mamy być i co jest dla nas dobre. Dlatego wielu wybiera, często zupełnie nieświadomie, postawę konformistyczną. Zachowuj się tak jak wszyscy a będziesz wiedział, jak żyć a przede wszystkim nie zostaniesz wykluczony, napiętnowany, oceniony negatywnie z powodu swojej inności. Niektórzy chętnie ulegają społecznym naciskom i nieformalnym normom nawet nie próbując zrozumieć siebie samych, gdyż nikt ich tego wcześniej nie nauczył. Uczeni byliśmy posłuszeństwa, uległości i konformizmu a nawet oportunizmu, czyli uległości „dla świętego spokoju” albo dla osobistej korzyści nie zaś rozwoju, kreatywności, szacunku dla odmienności, zdolności do kooperacji itd. Społeczeństwa z długą tradycja niewolnictwa i zniewolenia, a tym przecież była pańszczyzna i zabory w historii Polski a potem okres okupacji i PRL-u, doświadczają złożonej, wieloaspektowej trudności z wolnością. Nic zatem dziwnego, że również życie jednostkowe często jest oparte na sinusoidzie dążenia do wolności i ulegania zewnętrznej presji.    

Ppk: Ale bywa też tak, że wolność chcą nam odebrać inni. Osoby, które są wampirami energetycznymi. Napisaliście w swojej książce, że wiele ryzykujemy w relacjach z nimi, gdyż tylko z pozoru dobrze nam życzą, a w istocie ich celem jest kontrolowanie nas i wykorzystanie.
 
MB: Najczęściej osoby, które zostały bardzo skrzywdzone w dzieciństwie - w dorosłości same stają się krzywdzicielami, to dość dobrze opisany i zbadany mechanizm, w którym ofiara staje się sprawcą. Mechanizm ten przypomina wojskową lub więzienną falę, w której ci starsi molestują fizycznie i psychiczne słabszych - rzekomo by zahartować ich osobowości. Coraz powszechniej ujawniane i opisywane są liczne, szokujące przypadki tzw. fuksówek w szkołach artystycznych, które częstokroć nie odbiegały od przemocowych inicjacji związanych z więzienną falą. To wskazuje, że nie tylko osobowości głęboko zaburzone mogą tworzyć przemocowe, wampiryczne relacje, lecz również środowisko społeczne może wpływać a nawet inicjować tego rodzaju zachowania. Fuksowanie, mobbing i fala odbywają się przecież zawsze, jeśli nie w wyniku zachęty, to co najmniej za zgodą zwierzchników i odpowiednich władz.  

Ppk: „Przytłoczony złem człowiek jest skory wyrzucać zło na zewnątrz, zamiast wziąć odpowiedzialność na siebie, co uczyniłoby jego świadomość pełniejszą.” – to Wasze słowa.  Czy takich osób jest wiele? Jakie są motywy ich postepowania?
 
MB: Niestety kapitalizm jako system ekonomiczny oparty jest na hierarchii i dominacji. To fakt. Zatem nasze relacje zawodowe, społeczne, edukacyjne łatwo ześlizgują się w stronę przemocy – najczęściej psychicznej takiej jak: wyśmiewaniem, niesprawiedliwa ocena, cynizm, szyderstwo, molestowanie, presja, zastraszanie, szantaż, czy mieszankę tego typu zachowań jak mobbing. Dlatego można powiedzieć, że codzienność jest przepełniona tego rodzaju relacjami od szkoły poprzez uczelnie aż do relacji urzędowych, instytucjonalnych, zawodowych. Niestety jako profesjonaliści spotykamy się z tym niemal codziennie.  
 
Ppk: Dlaczego boimy się spojrzeć w lustro?
 
MB: Gdyż to, co zobaczymy może się nam nie spodobać. W myśl zasady: nie zadawaj trudnych pytań a nie dostaniesz trudnych odpowiedzi. Często jesteśmy wychowywani w modelu „zamiatania, wszystkiego co niewygodne, pod dywan”. A z drugiej strony mamy być nieustannie z siebie niezadowoleni. Przez całe lata edukacji i wychowania bywamy poprawiani, oceniani, reprymendowani, ośmieszani, hejtowani, strofowani. Nierzadko w dorosłym życiu doznajemy tego samego - w pracy. Dlatego w końcu nie lubimy siebie. W społecznościach azjatyckich, ktoś, to siebie nie lubi jest uznawany za osobę chorą, często w rozumieniu choroby duchowej lub psychicznej. Społeczność taką osobę eliminuje a niekiedy zabija, gdyż nieakceptowanie siebie jest w kulturze wschodniej synonimem słabości a słabość jednostki zagraża grupie. Takie praktyki zdarzają się w Afganistanie wśród Pasztunów i w Nepalu wśród Hinduistów, w buddyjskiej Korei i w Myanmarze. W naszej kulturze my również czujemy tę presję. Dlatego patrząc w lustro porównujemy się i oceniamy tak jak wcześniej byliśmy wielokrotnie porównywani do kogoś i oceniani. Uczono nas geometrii wykreślnej i historii średniowiecza skądinąd ciekawych zagadnień, ale nie nauczona nas jak budować swoje poczucie wartości. Jednakże nauczono nas przy okazji udawania, zakładania masek. Zatem skrzętnie skrywamy swoje prawdziwe oblicze. Cechuje to zwłaszcza mężczyzn, na których od wieków nakładana jest presja siły i niezłomności. W efekcie mężczyźni stają się karykaturami patriarchalnych oczekiwań społecznych skrywając „męskie winy” pod maskami obojętności, zaradności, rywalizacji.
 
Ppk: Jako psycholog wiem, jakie ślady zostawia w naszym życiu dzieciństwo. Rodzice, którzy powinni być autorytetem, wsparciem, dawać bezwarunkową miłość, akceptację, poczucie bezpieczeństwa niestety nie zawsze wypełniają tę rolę. Tak jest, było i będzie. Są różne osoby, każdy tez niesie własny bagaż doświadczeń i życie nie zawsze jest bajką. Ale pomimo tego, że świat jest taki, my – jak piszecie w książce „Żyjemy w świecie mitów. Jednym z nich jest przekonanie, że rodzice chcą zawsze dla nas, dzieci, dobrze i dlatego należy im się bezwarunkowo cześć i posłuszeństwo.” Jakie są tego konsekwencje?
 
MB: Tak jak nie uczono nas budowania poczucia wartości ani doceniania chwili ani również sposobów na realizację szczęścia, tak nie uczono nas jak być dobrym rodzicem. To jedno z praw człowieka – prawo do posiadania potomstwa, lecz wiele krajów, w tym nasz, nie potrafi tworzyć ani systemu wsparcia dla rodziców ani profilaktyki rodzicielskiej zanim para podejmie decyzję o urodzeniu dziecka. Szkoły rodzenia to za mało i za późno. Wiele razy słyszałem zdanie lub jemu podobne wygłaszane przez wykształconych, skądinąd rozsądnych ludzi: „Mnie wychowała ulica, ja dostawałem baty za byle przewinienie, więc i moje dziecko jakoś się wychowa. Tym, bardziej, że ma lepiej ode mnie”.
W takiej sytuacji jako rodzice powtarzamy (najczęściej nieświadomie) te same schematy, które nas ukształtowały, bo i skąd mielibyśmy brać inne wzorce, jeśli sami nie włożymy wysiłku – właśnie w zmianę nawyków, dorosłą edukację, poszukiwanie dojrzałego rodzicielstwa.

Ppk: Dużo piszecie na temat poczucia winy. Na temat tego, jak ważne jest wyzbycie się poczucia winy, które wpoili nam rodzice poprzez oceniane nas, zawstydzanie, karanie. 
 
MB: Poczucie winy to jedna z głównych składowych nieszczęść, którymi ludzie obarczają siebie nawzajem i własne rodziny. Struna, na której grają duże instytucje społeczne i religijne, politycy a nawet reklama, nie mówiąc o codziennym wychowaniu, kiedy to dziecko „ma być grzeczne, bo mamusia się pogniewa”. Człowiek, który czuje się winny ma bardzo ograniczony dostęp do osobistych zasobów, nie mówiąc już o kreatywności czy empatii. Jest skoncentrowany wyłącznie na uwolnieniu się od tego nieznośnego, nacisku jakim jest wina. Dlatego jego podstawowym dążeniem jest ulga, potrzebuje ulgi od wewnętrznej i zewnętrznej presji lub od katastrofy, której się spodziewał a która „na całe szczęście” się nie zdarzyła. Osoba taka traci poczucie wpływu zdominowana przez rozliczne, negatywne uczucia, które są pochodnymi poczucia winy: jak wstyd, zazdrość, gniew, poniżenie, upokorzenie. 

AP: Poczucie winy jest jak wolno sącząca się trucizna, która stopniowo zabija w nas radość życia, stając się jednocześnie bolesnym balastem trudnym do zrzucenia. Ta przykra emocja sprawia, że osoba skażona poczuciem winy nieustannie czuje się winna i nie wartościowa. Poczucie gorszości blokuje natomiast otwarcie się na relacje z innymi. Lekarstwem, swoistą odtrutką jest zaakceptowanie siebie, wybaczanie sobie błędów i dostrzeganie sukcesów oraz dobrych stron, bycie w harmonii ze sobą, w miłości do siebie. Szczęście bywa niekiedy ulotne, a niekiedy trudne do samodzielnego zdefiniowania. Z tego powodu ważna jest umiejętność cieszenia się, cenienia chwil i wykorzystywania tych wspaniałych doświadczeń w sytuacjach (lekcjach), które są trudniejsze. Całkowicie bez sensu jest zatem uleganie poczuciu winy, kiedy odnaleźliśmy swoje szczęście (nawet jeśli trwa tylko chwilę). Niepozwalanie sobie na radość jest występowaniem przeciw sobie. Kłopot nastręcza także poczucie, że nie powinniśmy być szczęśliwi, kiedy inni (czyli np. nasi rodzice) czują się źle. Taka „lojalność” jednak jest równie trująca i ograniczająca nasz rozwój w efekcie głęboką relację ze sobą. Wina jest czymś co powstaje wewnątrz nas samych, z naszego wypaczonego postrzegania rzeczywistości, z naszych przestarzałych przekonań.
 
Ppk: „Czasami trzeba odejść, spalić mosty, wyprowadzić się na drugi koniec kraju — zwłaszcza gdy rozpoznajemy, że staliśmy się ofiarą wampira emocjonalnego, osoby, która uzależnia, zatruwa, osacza, odstrasza dawnych znajomych, by mieć ofiarę na własność. Wampir niemal całość relacji buduje na dwóch trickach. Jeśli ofiara odnosi sukces w jakiejkolwiek dziedzinie — wówczas jest to zasługa wampira, który <<dobrze jej poradził, właściwie nią pokierował, ochronił lub odpowiednio wsparł>>. Jeśli ponosi porażkę, jest to wina ofiary, gdyż nie posłuchała wampira, jego słusznych porad i przestróg. Szczęściarze najczęściej wiedzą, kiedy odejść. Rzadziej się mylą co do ludzi. Mają mniejsze oczekiwania, kiedy jednak reflektują się, że nastąpiła interpersonalna pomyłka — odchodzą bez wahania.” Czy możecie w dwóch zdaniach podpowiedzieć naszym czytelnikom, jak rozpoznać wampira emocjonalnego? I skąd czerpać siłę, by od niego odejść, skoro on zrobił swoje, pozbawiając nas wiary w siebie, energii i woli walki?
 
MB: Po pierwsze wampir osacza, okleja miłością. Jest atrakcyjny i podkreśla atrakcyjność swojej ofiary w różnych aspektach. Wywyższa ją i docenia. Po drugie ofiaruje jej „opiekę na wyłączność”. Troszczy się, rozwiązuje problemy, jest pomocny. Po trzecie wskazuje, że inne osoby, w tym rodzina, przyjaciele, dawni partnerzy nie rozumieli ofiary tak znakomicie jak on wampir, rozumie. Akcentuje, że dawne porażki i błędy, w życiu ofiary, brały się z winny jej otoczenia i z powodu wyznawanych wartości. Po czwarte, gdy już zdobył zaufanie, z początku delikatnie umniejsza ofiarę, czasem ośmiesza, niekiedy krytykuje. Jednakże przyjmuje rolę quasi-terapeuty, ojca opatrznościowego, najlepszej przyjaciółki, wyrozumiałej matki. Wszystko to pod płaszczykiem dobra ofiary, pomocy oraz wyjaśniania trudnych aspektów jej życia. Po piąte uzależnia od siebie, pieniędzy, miejsca zamieszkania, pracy, decyzji, czasem substancji psychoaktywnych. Po szóste stosuje huśtawkę emocjonalną - źle/dobrze, odrzucenie/pochwała, miłość/agresja oraz warunkowanie, zwane instrumentalnym. Polega ono na powiązaniu ze sobą różnych, początkowo niezwiązanych ze sobą, bodźców. Na przykład haftowany obrus oznacza świętowanie, zapalone świece w łazience zaproszenie do erotycznych rozkoszy, rzucanie monetą zabawę. Lecz wampir stosuje te behawioralne sztuczki na opak wywołując u ofiary stan utrwalonej bezradności. Kiedy ofiara radośnie zasiada do stołu nakrytego świąteczną serwetą przyzwyczajona do tego rodzaju zaproszenia nagle słyszy gniewny krzyk wampira. Kiedy spodziewa się rozkosznej nocy widząc świece w łazience zostaje wyśmiana. Karciana zabawa może skończyć się poniżaniem zdolności matematycznych ofiary. Akt siódmy to odrzucanie. Wampir przy każdej okazji skazuje swojego „niewolnika” na odrzucenie, odtrącenie, zagraża odejściem, wymusza przeprosiny, szantażuje porzuceniem, oczekuje kajania się ofiary za najmniejsze, najczęściej zmyślone przewiny.
Wampir, zmierzając do podporządkowania sobie ofiary stosuje przemyślaną strategie, jednakże to on tworzy lub unieważnia reguły. Jest często urodzonym „graczem” i sama gra polegająca na zarzucaniu sideł i omotywaniu ofiary jest dla niego podniecająca.  
 
Ppk: Poruszacie w książce wiele problemów. Między innymi wzięliście pod lupę temat, którego często unikam - temat choroby. Odważyliście się go dotknąć i napisać piękne słowa – „Choroba nierzadko pozwala nam poznać siebie samych dogłębnie i pokochać bezgranicznie.” Czy wiecie, jak wiele te słowa mogą znaczyć dla sporej grupy czytelników?
 
MB: To rzeczywiście obszerny temat. Być może poświęcimy mu osobna książkę. Oboje mamy doświadczenie poważanych chorób za sobą. Chorowali zarówno nasi bliscy jak i my sami. Jeśli nie wyciągamy lekcji z naszych chorób, choćby zmieniając nawyki żywieniowe, rzucając palenie czy picie alkoholu to pojawiają się lekcje mocniejsze. Natura i biologia naszych ciał jest wspaniała. Ciało zawsze do nas mówi i niemal zawsze zna odpowiedź. Mózg a szerzej Centralny Układ Nerwowy (OUN) żeby zakomunikować nam swoje potrzeby i niepokoje ma do despocji tylko (lub aż) nasze ciało. Jest ono dla OUN jak łącze internetowe, poprzez które nadaje i odbiera informacje. Warto nauczyć się te informacje odbierać, czyli słyszeć, widzieć, czuć, gdy jeszcze są delikatne – zanim ciało zacznie krzyczeć. Lepiej jest stosować profilaktykę niż potem długotrwałe, bolesne leczenie. Istnieje legenda, że w starożytnej Mandżurii w czasach Konfucjusza płacono gminnemu lekarzowi stały czynsz za zdrowie. Gdy ktoś w rodzinie zaczynał chorować czynsz zawieszano, dopóki pacjent nie wyzdrowiał, jednakże był pewien haczyk, pacjent był zobowiązanych do bezwzględnego przestrzegania zaleceń lekarza tak w zdrowiu jak i w chorobie. Na przykład w dzisiejszym królestwie Bhutanu w Himalajach obywatel, który pali papierosy lub zażywa narkotyki jest pozbawiany prawa do powszechnej opieki medycznej. Porady medyczne nie dotyczyły jedynie chorego organu, zastosowanej terapii lub lekarstw, lecz całego stylu życiu pacjenta. Dlatego w ramach profilaktyki warto również wysyłać do siebie, do umysłu i ciała informacje pozytywne. Na przykład zestresowani informacjami medialnymi, które oparte są głównie na negatywnych treściach, przemęczeni rywalizacją, stłamszeni presją, ogłupieni cudzymi i własnymi lękami bombardujemy umysł i ciało obciążając nasze siły i eksploatując do maksimum zdolności regeneracyjne. Dlatego pokochać siebie oznacza zaakceptować siebie jakim się jest bez zastrzeżeń mając świadomość, że w dużej mierze od nas samych zależy, jak wykorzystamy czas życia, który został nam dany. Nie inaczej z dziećmi, których życie, choroby i zdrowie są w pierwszym rzędzie skutkiem relacji biologicznej, psychologicznej i społecznej osób, które je poczęły. To również bardzo obszerny temat, w którego dotyczą niemal wszystkie poruszane w naszej książce wątki. Temat na osobne rozważania.     

AP: Choroba to ważna informacja od naszego ciała. Kiedy na tą informację otworzymy się, wówczas możemy skorzystać z lekcji jaka do nas przyszła i starannie ją odrobić. Tylko spojrzenie na doświadczenie choroby z perspektywy miłości do siebie pozwala uzdrowić siebie. Wszelkie obrażanie się, złoszczenie na swoje ciało oraz lęk to źli doradcy. Choroba pozwala nam na nowo spojrzeć na to, co jest ważne i co potrzebujemy naprawić w swoim myśleniu i działaniu. Dawniej sądziliśmy, że choroba na nas spada z zewnątrz lub też jest karą boską, a zatem siłą, wobec której jesteśmy bezradni i bezbronni. Dziś wiemy, że choroba ze zrządzenia losu może stać się darem, który pozwala uporządkować wiele obszarów i staje się zaproszeniem do nadzwyczajnej transformacji świadomości.
 
Ppk: Z Waszej książki można czerpać garściami. Myślę, że wiele osób znajdzie w niej odpowiedzi na dręczące ich pytania, ale też zostaną napełnieni optymizmem i wiarą w siebie i w przyszłość. Za to Wam dziękuję i życzę, aby to dobro do Was wróciło.

MB: Dziękujemy bardzo za inspirującą rozmowę. 
​​

Ewa po pracy wraca do pustego domu. Kocha ten swój kawałek miejsca na ziemi, ale coraz bardziej doskwiera jej samotność. Ostatnio zauważyła, że wynajduje sobie zajęcia w pracy, aby jak najpóźniej z niej wychodzić, z radością i entuzjazmem reaguje na pomysły wspólnych wieczornych wyjść ze znajomymi. Robi wszystko, by opóźniać powroty do swojego przytulnego mieszkania, którego zazdrości jej wiele osób. Czuje się w nim samotna. Odnosi wrażenie, że z każdego kąta wieje pustką. Aby czuć się lepiej, aby poprawić sobie nastrój, z reguły coś dobrego wieczorami pichci. Wówczas nie jest już sama. „Jestem ja i mój ulubiony sernik” – opowiada terapeucie.
 
Iza kocha swoją pracę. Adrenalina jest potrzebna jej do życia jak powietrze. Każdy dzień to nowe wyzwanie. Pełne napięcia rozmowy, w których musi negocjować dobre warunki umów. Czuje się w tym fenomenalnie. Jak rajdowiec zmierzający do mety, jak himalaista zdobywający szczyt. Po całym dniu zmagań, napięcia i mobilizacji, musi spotkać ją nagroda. Po drodze do domu zazwyczaj wstępuje do ulubionej cukierni, aby na słodko uczcić swój sukces. Ale przypomina sobie, że przecież od rana nic nie jadła, a więc należy też kupić coś na obfitą kolację, bo przecież zasłużyła. I tak każdego dnia….

Ewelina śmieje się, że zajada stres, złość, smutek, lęk i inne emocje, z którymi nie umie sobie radzić.  W chwilach napięcia chrupie orzeszki, w torebce ma zawsze „małych pocieszycieli” w postaci ulubionych batoników. A gdy w domu dopada ją zły nastrój, lodówka należy do niej i nie ma wówczas żadnych zahamowań.
 
Jedzenie i nasza psychika są ze sobą powiązane. Jak się okazuje, jedzenie służy nie tylko zaspokojeniu jednej z podstawowych potrzeb fizjologicznych, ale też zaspokaja nasze emocjonalne potrzeby. Emocje i stres wpływają niejednokrotnie na nasze wybory jedzeniowe. „Na przeszkodzie naszym racjonalnym decyzjom jedzeniowym stoją trudne emocje, z którymi nie umiemy sobie poradzić. A ponieważ nie potrafimy mądrze ich wyeliminować, znalazłyśmy sobie pędzel, którym je zamalowujemy, w ten sposób oswajając. To właśnie jedzenie.”*  

Według Joanny Derdy i Marty Pawłowskiej - autorek książki „Jedzenie emocjonalne i inne podjadania” -  jedzeniem emocjonalnym rządzą cztery mechanizmy.:

1.Pocieszyciel
2. Znieczulenie
3. Ucieczka
4. Karanie
 
W jedzeniu szukamy pocieszenia, gdyż daje ono nam chwilową przyjemność, osładza gorzkie życie, stając się naszym przyjacielem. Czasami znieczula nas, gdy nie umiemy poradzić sobie w różnych trudnych dla nas sytuacjach życiowych. Ale jest też formą ucieczki, gdy czujemy się bezradne albo samokarania, gdy uważamy, że nie jesteśmy…, a może właśnie, gdy jestem…. – powodów samokarania może być wiele. Jedzenie jest sposobem radzenia sobie z trudnymi emocjami, ale może też być sposobem na nudę, a niekiedy na samotność. Ale czasem przychodzi moment, gdy zatrzymujemy się i dociera do nas, że wpadliśmy w pułapkę, że jedzenie będące sposobem na… stało się czynnikiem odbierającym nam wolność, zdrowie, samoakceptację.

​Małżeństwo nie było już tym, czym wcześniejsza ich relacja. Zdrada rzuciła cień na ich życie. Nie była podejrzliwa, ale  Przemek zmienił się, stał się obcy. Starał się odpłacić jej ból, który przeżyła, ale coś się między nimi zepsuło, jakby znajdował się za szklaną szybą. Ale to ona się za nią ukryła, choć sama tego nie wiedziała.

Po dwóch latach Hania urodziła śliczną córeczkę. Czy była szczęśliwa? Nie. Nadal czuła się zraniona, upokorzona, tęskniąca za miłością, prawdziwą miłością, którą dane by jej było jeszcze przeżyć dla wyrównania rachunków, a może po to, by mieć co wspominać.

Gdy Tosia miała roczek, w jej życiu pojawił się Bartek. Był osobą, o której marzyła, której wypatrywała każdego dnia. Młody, inteligentny i wpatrzony w nią jak w obraz. Nie chciała odchodzić od męża, nie chciała burzyć rodziny, pragnęła jedynie chwili zapomnienia. Tych chwil było wiele. Czerpała z nich całą sobą to, co dawał jej Bartek.  A dawał jej to wszystko, czego jej  było brak. Budował jej poczucie wartości jako  człowieka, jako kobiety. Od momentu, gdy go poznała, zaczęła inaczej postrzegać siebie. Uważała, że jest zakochana. Ale czy kochała Bartka? Nie, ona zakochała się po raz pierwszy w sobie, dzięki przeglądaniu się w jego oczach? Było to cudowne uczucie. Unosiła się pięć metrów nad ziemią. Chciała, by ta chwila trwała wiecznie, choć nie wyobrażała sobie, by zmieniać swoje życie. W domu była przykładną żoną i matką, a w ramionach Bartka zapominała o wszystkim.  Ale to życie w kłamstwie nie mogło trwać wiecznie. Hania z jednej strony rozpływała się w jego ramionach, ale z drugiej strony wyrzuty sumienia nie pozwalały  jej żyć. Wiedziała, że na Przemka zawsze mogła liczyć, że po zdradzie robił wszystko, by nie zawieść jej zaufania.  Rozsądek podpowiadał, że z nim będzie wiodła spokojne życie. Pomimo iż relacja pomiędzy nimi nie przypominała tej z początku znajomości, czuła, że oddalili się bardzo. Do Bartka pchała ją namiętność. Ale czy umiałaby z nim żyć, stworzyć rodzinę? Czy byłby dobrym ojcem dla Tosi?

Którędy pójść, jaką drogę wybrać ? Czy odejście od Bartka spowoduje odnalezienie w małżeństwie szczęścia?  Czy to wyrównanie rachunków będzie gwarancją tego, że z mężem będą mogli ruszyć dalej do przodu i budować razem szczęśliwe życie? Wiedziała, że jest dobrym ojcem, dobrym człowiekiem, a błąd który popełnił zadośćuczynił jej z nawiązką. Ale czy będzie umiała zapomnieć o Bartku, o tym szaleństwie, które przeżywała  przy jego boku? A z kolei, jeśli zostanie z Przemkiem, czy nie będzie szukała nadal miłości, czy będzie umiała naprawdę wybaczyć i zaufać?


Życia u boku Bartka nie umiała sobie do końca wyobrazić. Nie była wstanie dostrzec w nim osoby, z którą byłaby gotowa spędzać każdy dzień. Nie wiedziała nawet dlaczego. Ale odejść jej było ciężko. Dawał jej coś, dzięki czemu rozkwitała każdego dnia.

Przyjaciółka powtarzała, że w życiu należy iść za głosem serca.  Ale ona nie była tego pewna. Nie wiedziała też, czy umiałaby konsekwentnie podążać wybraną drogą? Czy pójście za głosem serca byłoby rozsądne? Te pytania kołatały jej się w głowie. Nie dawały spać.

Hania w tym momencie, gdy stała na rozstaju dróg, nie wiedziała jeszcze, że żaden z tych mężczyzn nie będzie gwarancją jej szczęścia.  Nie wiedziała, że zarówno Przemek, jak i Bartek w pewnych momentach jej życia byli tylko lekiem na jej niezaspokojone potrzeby, lekiem na jej nerwicową potrzebę miłości. Oni dali jej to, czego wówczas potrzebowała, a co było tylko namiastką szczęścia. Nie mogła być w pełni szczęśliwa, bo nie kochała siebie i nie była zdolna do miłości drugiego człowieka. Była w nich zakochana, bo sprawiali, że dzięki nim miała zaspokojoną potrzebę znaczenia, akceptacji, wartości, miłości. Ale przeglądanie się w czyiś oczach, bez wiary w to, iż jest się człowiekiem takim, jakiego widzi się w oczach zakochanego, jest tylko chwilową radością, nietrwałą jak bańka mydlana. Aby zacząć iść drogą spokoju, drogą realizowania siebie, swojego szczęścia i swojej rodziny, Hania musiała stanąć na nogach. Musiała zrozumieć, że jest wspaniałą, piękną , umiejącą dążyć do celu kobietą, która co prawda popełniła wiele błędów, ale dzięki nim stała się mądrzejsza i dojrzalsza. Hania musiała zrozumieć, że tworzyła do tej pory toksyczne związki, gdyż nie była zdolna do zdrowych relacji. Związki, w które wchodziła, były oparte na komplementarności nerwic. Ich fundamentem było wzajemne uzależnienie, dlatego też wybierała osoby, które również potrzebowały osoby takiej jak ona. Dzięki temu, iż Hania zaczęła dojrzewać emocjonalnie, zrozumiała, że musi zacząć inaczej żyć. Musi zbudować własną autonomię, pokochać siebie, zrozumieć swoją przeszłość, uporać się z ranami z dzieciństwa  i z wiarą w swoją wartość budować relacje z innymi.

* Imiona i okoliczności zostały zmienione tak, aby uniemożliwić identyfikację realnych osób.
​

​​Dzisiaj przypominamy wywiad, który przeprowadziłyśmy z dr nauk medycznych Pawłem Kabatą - chirurgiem, onkologiem oraz autorem książki "O chirurgii inaczej", człowiekiem, o którym mówi się, że jest najlepszym chirurgiem wśród pisarzy i najlepszym pisarzem wśród chirurgów. 

Psychologia przy kawie: Panie Doktorze, gdy wspomniałam w domu o tym, że będę przeprowadzała z Panem wywiad, okazało się, że moja córka od paru lat obserwuje Pana profil na Instagramie. Pana nazwisko wywołało uśmiech na jej twarzy i usłyszałam wiele miłych słów kierowanych pod Pana adresem. Czy widzi Pan, że istnienie w mediach społecznościowych powoduje tak wielką rozpoznawalność i sympatię?

Dr Paweł Kabata: Skłamałbym, mówiąc, że nie ;) Moim problemem od zawsze było to, że nie potrafiłem udawać i wszystkie emocje – zarówno te złe, jak i dobre były od razu zauważalne. Dlatego nie będę się silił na fałszywą skromność, choć do chwalipięt też nie należę. A tak całkiem poważnie, to bardzo miłe. Cieszy to mnie, jako autora treści przeznaczonych dla moich odbiorców, że podoba im się to, co robię. Lubię wchodzić w interakcje z obserwatorami, spotykać wśród studentów. Zresztą, gdyby tak nie było, to już dawno nie byłoby @chirurgapawła, bo jestem też dosyć niecierpliwy. Nie umiałbym czekać miesiącami aż w końcu ktoś mnie dostrzeże. Dlatego teraz łapię te chwile w ilościach, jakie są tylko możliwe.

Ppk: Pomyślałam, że w czasach gdy tyle złego mówi się o polskiej służbie zdrowia, gdy lekarz często postrzegany jest jako pyszałkowaty zarozumialec, taki człowiek jak Pan – taki swój, tak bliski każdemu, nawet prostemu człowiekowi, ciepły, empatyczny, mówiący językiem zrozumiałym nawet dla niewykształconego człowieka może spowodować, że ludzie zaczną bardziej przychylnie patrzeć na lekarzy :) Mam rację?

Dr PK: W zasadzie to nakręca moją działalność. Od zawsze mówiłem, że celem mojego bloga, choć zwykle w tej części edukacyjnej, jest tłumaczenie z medycznego na polski. Nie ma nic bardziej frustrującego niż nierozumienie tego, co ktoś do nas mówi. Dlatego staram się mówić tak, by ludzie zrozumieli to, co chcę im przekazać. Umiem oczywiście też mówić językiem bardzo profesjonalnym, ale ten rezerwuję do spotkań naukowych, wykładów, do publiczności, która będzie rozumiała ten język. Ta „misja” to też pewnego rodzaju próba zbalansowania własnych frustracji językowych – jestem obecnie na etapie remontu domu z dość skomplikowaną sytuacją prawną. I osobiście nie było dla mnie nic gorszego niż niezrozumienie języka, którego używali moi rozmówcy. Prawnicy, którzy używają słów i sformułowań, które powodują mętlik w głowie, czy też budowlańcy mówiący tak, jakby każdy był specjalistą w zakresie doboru różnych rodzajów styropianu. Ja sam nie mam problemu, żeby poprosić o wytłumaczenie „jak debilowi”, ale nie jest tajemnicą, że wielu pacjentów wstydzi się o to poprosić. Dlatego staram się im tego oszczędzić.

Ppk: Choroba powoduje w człowieku lęk. A spotkanie z lekarzem, który jest niedostępny często ten lęk potęguje. Taki człowiek jak Pan może dla wielu osób być czynnikiem znieczulającym w tym dobrym słowa znaczeniu. Lekarz to autorytet, ale autorytet może mieć oczy życzliwego i rozumiejącego człowieka 😊 Przecież tego w chorobie tak bardzo potrzebujemy. Pewnie wiem Pan coś o tym, spotykając się na co dzień z chorymi.  

Dr PK: To ważne, bo w naszym codziennym życiu coraz mniej mamy czasu na kontakt z pacjentem. Jesteśmy zaganiani, mamy stosy dokumentów do wypełnienia i obowiązków do wykonania. Dodatkowo, w czasach pandemii logistyka przyjmowania pacjentów do szpitala też uległa zmianie, co często skutkowało tym, że nasz pacjent na oddziale znajdował się, gdy my już dawno byliśmy poza. Dlatego staram się przerzucać te rozmowy na etap przedszpitalny, kiedy przygotowujemy do leczenia. Wtedy zawsze, niezależnie od tego ile osób puka do drzwi poradni, staram się poświęcić pacjentowi dokładnie tyle czasu, ile potrzebuje. Niestety miewa to też gorsze strony, bo bywa, że pacjenci próbują tę naszą sympatię wykorzystać i traktować jako naszą słabość. Ostatnio pacjentka próbowała wyłudzić zwolnienie sposobem „na miłego doktora”, a to też nie jest właściwe. Wydaje się, że najważniejszym jest znaleźć odpowiednią proporcję czułości i stanowczości, bo nasza praca czasem też tego wymaga. Czasem nie wyglądamy na takich przytulaśnych – np. wtedy, gdy musimy podejmować bardzo trudne decyzje albo forsować rozwiązania niekoniecznie po myśli pacjenta. Nie znaczy to oczywiście, że od razu zamieniamy się w zimne chamidła, ale trzeba umieć dostosować się do sytuacji. Kiedyś usłyszałem, że „w gabinecie jestem mniej wesoły niż na Instagramie”. Zgadza się. Tak bywa, gdy np. mówię komuś, że ma wyjątkowo paskudną i agresywną postać raka, a leczenie nie będzie należało do łatwych.

Ppk: Czy pamięta Pan Doktor dzień, w którym postanowił Pan zostać lekarzem? Co miało wpływ na to, że wybrał Pan tę drogę?  

Dr PK: Nie pamiętam. Ale to nie był zryw. Nie było to też moje marzenie. Dorastałem w domu, w którym oboje rodzice są lekarzami. Jako dzieciak biegałem między stołami laboratorium klinicznego, albo okładaliśmy się z bratem wężami od stetoskopu. Jako synowie jedynej w gminie lekarki widzieliśmy różne rzeczy o różnych porach dnia, których normalne dzieci nie widują. Dookoła byli w dużej mierze ludzie związani z medycyną. A kiedy w liceum przyszedł czas na podjęcie decyzji o wyborze profilu klasy w drugiej połowie nauki (chodziłem do liceum czteroletniego), to ja najbardziej chciałem zostać muzykiem. Marzyłem o życiu na scenie. Ale rozsądek spowodował, że uznałem, iż poza medycyną widzę niewiele innych sposobów na życie. Zdziwienie było duże, bo jakość mojej nauki i wyników bliższa była gwiazdom punk rocka, ale uzyskałem ogromne wsparcie od rodziców w realizacji tego szalonego pomysłu.

Ppk: A czy pamięta Pani dzień w którym postanowił Pan napisać książkę? Co wpłynęło z kolei na tę decyzję 😊 I jak znalazł Pan na to czas?  

Dr PK: Wracałem z jakiejś konferencji, kiedy dostałem z jednego wydawnictwa maila z zapytaniem, czy nie szukam wydawcy. Natknęli się w Internecie na moją twórczość i uznali, że ma potencjał. Potem dość szybko się z tego wycofali, ale na szczęście nie byli to jedyni wydawcy, którzy przeglądają media społecznościowe. A że decyzja już zapadła, to mogłem tylko iść w tę stronę. Dla mnie był to też duży sprawdzian samego siebie, więc tym bardziej mi zależało. Z czasem było niestety gorzej. Po powstaniu pierwszych tekstów był wielomiesięczny okres stagnacji. Kompletnie nie miałem pomysłu na to, jak książka ma wyglądać, o czym mam pisać. Trochę dlatego, że pierwszy wydawca chciał mi narzucić swoją wizję. A chirurg nie lubi, jak mu się coś narzuca ;) Na szczęście obecny wydawca dał mi w pełni wolną rękę. Potem już zaczęły powstawać kolejne teksty, ale najwięcej zawdzięczam pandemii i tygodniowej kwarantannie, gdy mieszkałem w biurze – bez telewizora z Netflixem i wygodnej kanapy, ale za to z komputerem i klawiaturą.

Ppk: „Tam w zlewie stoją naczynia chirurgów z weekendu. Możesz teraz wziąć i je ładnie umyć…” Czytając ten fragment z książki opisujący Pana początki w zawodzie, pomyślałam, że u lekarza niezwykle ważna jest pokora i ten początek Pana drogi był taką lekcją, prawda? Z pewnością nie każdy potrafi ten egzamin zdać 😊  

Dr PK: Ale kiedyś tak było. I choć wiem, że mówię jak stary człowiek, to dzisiaj początkujący chirurdzy są inni. Mój pierwszy, nieżyjący już profesor był osobą, która jak chciała kogoś upomnieć, to aż na parkingu pod szpitalem było go słychać. Nikt nas nie pytał o nasze plany, czy o to, czego chcemy. Trzeba było robić to, co nam kazano. To też nie było tak zupełnie dobre, bo mam wrażenie, że obecnie jest nieco więcej szacunku dla drugiego człowieka. Ale z pewnością uczyło określonej pokory. A ta w życiu chirurga jest niezwykle ważna. Zwłaszcza wtedy, kiedy jest trudno, kiedy są powikłania. Pozwala zapanować nad rozbujanym chirurgicznym ego, które często nie dopuszcza myśli, że coś mogło się zrobić nieprawidłowo.

Ppk: Panie Doktorze, co przesądziło o tym, że wybrał Pan chirurgię? Czy od początku myślał Pan o tej specjalizacji, czy może w trakcie studiów rozważał Pan inne dziedziny medycyny?

Dr PK: Przypadek, bo ja nigdy nie chciałem być chirurgiem. To była jedyna dziedzina, co do której byłem pewien, że nie wybiorę po studiach. Ale pamiętam, jak pierwszy raz byłem na Sali operacyjnej. To miejsce wydało mi się niezwykłe. Mała, gęsto zagospodarowana przestrzeń, w której dziesięciu ludzi porusza się po swoich ścieżkach tak, że sobie nie przeszkadzają. Pamiętam nawet, jaka to była operacja, na której Sali operacyjnej. Potem, jak tylko była szansa, to chodziłem na salę, by czuć ten klimat. Pamiętam, jak byłem pełen podziwu, że operacje się udają ;) a na piątym roku miałem jedne zajęcia, które sprawiły, że już wiedziałem, że operowanie musi być fajne. To były zajęcia z chirurgii rekonstrukcyjnej.

Ppk: Czy takich historii jak ta opisana przez Pana, gdy pacjentka przed operacją zapytała: „Dlaczego pan będzie mnie operował? Nikogo starszego nie było?”, wydarzyło się więcej?  Czy podważanie przez pacjentów Pana kompetencji, strach przed młodym lekarzem wyzwalały w Panu chęć pokazania, ze młody potrafi, działały motywująco, czy powodowały lekkie poddenerwowanie i uświadamiały, że brak doświadczenia może utrudnić pracę?
 
Dr PK: To wciąż aktualna frustracja młodych chirurgów. Rzeczywiście jest tak, że pacjenci trochę patrzą na umiejętności chirurga przez pryzmat wieku i ilości tytułów przed nazwiskiem. A to często, choć nie zawsze jest zgodne. To boli, bo młody chirurg chce operować, chce się uczyć. Chce zdobywać doświadczenie, którego potem będzie potrzebował, gdy będzie starszy i samodzielny. Ale w społeczeństwie nie ma takiej świadomości. Nie ma myślenia o tym, że każdy kiedyś zaczynał. Mistrz świata formuły jeden nie wsiadł od razu do bolidu, a pilot odrzutowca za stery. I oczywiście często na początku tych kompetencji brakuje, ale dlatego właśnie szkolenie młodego chirurga powinno się odbywać pod nadzorem starszego i doświadczonego, by mógł je zdobywać bezpiecznie dla pacjenta. Bo zawsze będzie po drugiej stronie stołu operacyjnego ktoś, kto czuwa, pomaga w momentach trudnych, ale też pomaga przejąć część odpowiedzialności, gdy rzeczy idą nie tak, jak by się chciało. Duża rola w przełamywaniu tego oporu leży po stronie tego starszego chirurga. Ja, gdy daję młodszym kolegom operować, a pacjent ma wątpliwości, to zawsze tłumaczę, że będę obok, będę czuwał i nikt nie zostawi pacjenta sam na sam z młodzieńczą fantazją rezydenta. Najczęściej to działa.
 
Ppk: Czy ma Pan Doktor swojego guru, który był dla Pana inspiracją i motywował Pana w trakcie drogi do zostania lekarzem, a następnie chirurgiem?

Dr PK: Tak, choć czas sprawił, że widzę więcej i myślę więcej. A to pozwala mi oddzielać to, co chcę naśladować, od tego, czego nie chcę powtarzać, bo mi nie pasuje, drażni mnie albo wręcz mi się nie podoba. Wiedzieć, jakim lekarzem chcę być, a jakim chcę nie być. Bo nawet najlepszy lekarz jest tylko człowiekiem, który ma swoje wady i słabości. I chyba to stosunek wzajemnej ilości cech pozytywnych i negatywnych decyduje, czy z kimś zostajemy, czy nie. I to, jak szybko to zobaczymy. Bo najpierw zawsze jest zachwyt. Trochę jak z sylwestrowymi fajerwerkami i syfem, który potem zostaje na śniegu, a zaczyna razić dopiero, gdy rano otworzymy oczy.

Ppk: Czy ciężko jest Panu pogodzić bycie chirurgiem z życiem rodzinnym?  

Dr PK: Ciężko, choć ostatnio się tego uczę. Ponieważ ojcem zostałem bardzo późno, bo już po dwóch specjalizacjach i doktoracie, to postanowiłem, że moja sytuacja jest na tyle stabilna, że mogę przestać się miotać i skupić na rodzinie. Oczywiście na postanowieniu się skończyło ;) bo pracy dalej mam mnogość, ale rzeczywiście staram się oddzielać od siebie te dwie kwestie. Mój syn urodził się chwilę przed pandemią, więc nie mieliśmy też jeszcze okazji przetestować naszej rodziny w trybie z lat wcześniejszych, czyli kilkudziesięciu wyjazdów zawodowych rocznie, ale sam po sobie widzę, że może być inaczej. Nauczyłem się wracać do domu. Kiedyś tej pracy, dyżurów było tyle, że jak wracałem do domu i było jasno, to ogarniał mnie taki dziwny niepokój, że do zmroku kręciłem się po pokoju i dopiero mogłem zacząć żyć, a teraz to się zmieniło. Choć często wracam do domu wtedy, kiedy mogę go już tylko wykąpać i położyć spać. Ale to takie nasze momenty, kiedy nie liczy się telefon czy komputer. Na pewno dużym utrudnieniem dla życia rodzinnego jest nieprzewidywalność naszej pracy i trudne do zaplanowania godziny. Nie dalej jak tydzień temu zaprosiliśmy z żoną gości w sobotę. W południe okazało się, że trzeba będzie operować, a o osiemnastej zaczęliśmy. Impreza zaczęła się trzy godziny później. Na szczęście po tylu latach nikogo to nie dziwi. Wszyscy w rodzinie i wśród znajomych wiedzą, że jak telefon nie odpowiada, to znaczy, że pewnie operuję i należy cierpliwie czekać aż skończę.

Ppk: Trzeba przyznać, że chirurgia onkologiczna to dziedzina medycyny niezwykle ciekawa, jednak również bardzo obciążająca psychicznie. Z tego względu wielu lekarzy stając przed wyborem specjalizacji, odrzuca tę dziedzinę z obawy, że nie będą w stanie udźwignąć tego, że w niektórych przypadkach pozostaną bezradni. Czy ma Pan Doktor jakąś odskocznię, która pozwala Panu się odstresować i złapać dystans?  

Dr PK: Mam różne. Najczęściej jest to muzyka. Kiedyś największe stresy rozładowywałem, grając na perkusji. Szedłem na strych w domu rodzinnym i cała ulica cierpiała razem ze mną ;) Obecnie też lubię odpłynąć w dźwięki, choć w swej niespokojnej naturze bardzo różne rzeczy potrafią mnie zająć na tyle, żeby zapomnieć o tym, co złe. Ostatnio duży spokój odnajduję w stolarce i robieniu prac domowo-remontowych. Czym jest nie do końca udana operacja przy konieczności zagipsowania dziury w ścianie albo skręcenia kilku mebli? ;) a tak zupełnie poważnie, to jest to bardzo trudna kwestia. Medycyna to taka dziedzina, którą często przynosimy do domu, a jak wspomniałem na początku, ja emocji nie potrafię ukryć, więc
dbam o to, by pasji mi nie zabrakło.

Ppk: Co gdyby nie medycyna?  

Dr PK: Prawdopodobnie muzyka, choć patrząc z perspektywy lat na moje młodzieńcze plany, to pewnie byłby to najgłupszy wybór z możliwych. A tak naprawdę, to nie mam bladego pojęcia. Moja żona się czasami irytuje, bo ja jestem tak zbudowany, że różne rzeczy mnie ciekawią, co powoduje dużą zmienność i nieprzewidywalność w moich planach. Mogę grać, budować biurko, nagrywać filmy albo latać dronem w zasadzie jeden po drugim. Lubię poznawać nowe rzeczy i nabywać nowe umiejętności, dlatego pewnie coś równie fajnego by się znalazło.

Ppk: „Cały przeoperowany dzień napełnił ciało miłą porcją endorfin poprawiających humor i dających, mimo odczuwalnego już zmęczenia, poczucie samospełnienia.” Porównuje Pan Doktor ten moment w życiu młodego chirurga, kiedy przełożeni dochodzą do wniosku, że posiadamy na tyle umiejętności i sprawności manualnej, iż można nam zacząć wyznaczać poważniejsze zadania i coraz trudniejsze operacje do uczuć jak w trakcie pierwszej jazdy samochodem na przednim siedzeniu lub w momencie, gdy na imprezie z okazji osiemnastych urodzin ojciec stawia przy twoim talerzyku kieliszek i napełnia go sokiem dla dorosłych” 😊 To są momenty, które zapamiętujemy do końca życia. Jakie chwile obecnie dodają Panu energii, powodują, że pomimo zmęczenia czuje Pan szczęście i spełnienie? Jakie momenty dodają Panu Doktorowi skrzydeł i udowadniają, że jest Pan na właściwym miejscu? Czy jakieś wydarzenia w karierze lekarza szczególnie utkwiły Panu Doktorowi w pamięci?  

Dr PK: Obecnie jestem w niebezpiecznym dla chirurga momencie, czyli gdzieś około czterdziestego roku życia. Bo z jednej strony to ponoć najlepszy czas w życiu chirurga, gdy oś chęci-umiejętności-sprawność jest najkorzystniej ułożona, ale z drugiej nachodzą myśli o zwolnieniu tempa, zaczęciu korzystania z życia, czyli ukrytego w pięknych słowach zdziadzienia. I trzeba podjąć decyzję, którą drogą pójść. Na szczęście mam teraz możliwość rozwoju. Może niekoniecznie w kierunku, który planowałem, ale zawsze to rozwój. To on sprawia, że trwam i każdego bladego świtu zwlekam ciało z łóżka. Radość z wykonanych pierwszych coraz bardziej zaawansowanych operacji danego typu, wprowadzania nowych technik operacyjnych, czy osiągania coraz lepszych efektów leczenia. Gdy to się skończy, skończę się jako chirurg.

Ppk: Pana książka przypomniała mi pewną historię z mojego dzieciństwa. W moim domu rodzinnym na półce stała stara książka „Pamiętniki lekarzy.” Nie była to lektura odpowiednia dla malej dziewczynki, ale pamiętam, że często spoglądałam na grzbiet tej książki i wyobrażałam sobie, że na jej stronach jest opisany świat niedostępny dla przeciętnego człowieka. Dzisiaj wspominając tamtą książkę i przypominając sobie tę ciekawość dziecka, myślę, że dla wielu osób Pana książka stanie się takim  wizjerem, przez który będą mogli podejrzeć życie lekarza. Ma nadzieję, że sięgną z ciekawości, a otrzymają wiele więcej niż tylko jej zaspokojenie.  

Dr PK: Właśnie taki był zamysł tej książki. Ale nie tylko jej, bo moja działalność internetowa od samego początku taki cel miała. Chciałem uchylić drzwi bloku operacyjnego. Pokazać, co kryje się za napisem „Blok operacyjny - wstęp wzbroniony”. Pamiętam, jak sam miałem ciarki na plecach w czasach przedmedycznych, gdy mijałem takie duże szklane drzwi, które czasem się uchylały, a człowiek na leżącym wózku znikał w ich odmętach. Myślałem jak tam jest, co tam robią. Dlatego nie dziwię się, że ludzie chcieliby wiedzieć, zobaczyć, poczuć. Ja za każdym razem idąc na blok operacyjny, mam takie poczucie wstępowania do innego świata. Mimo że byłem tam tysiące razy. To uczucie, które bardzo ciężko opisać nawet, gdy sprawnie posługuje się słowem. To trzeba przeżyć. Dlatego zaprosiłem do niego czytelników. Uchyliłem drzwi.

Ppk: Panie Doktorze, dziękuję za poświęcony czas i życzę wielu sukcesów zawodowych, satysfakcji i tego, by nie zatracił Pan tej radości, której tak bardzo wszyscy potrzebujemy.  

Dr PK: Bardzo dziękuję. To była duża przyjemność. Państwu życzę po pierwsze zdrowia, ale też normalności i wiary w to, że może być fajnie, nawet jak akurat nie jest.
​​
POLECAMY: ​

„Chyba żartujesz?!” Waldek wysiadł z samochodu i trzasnął drzwiami. A Rafał – jego szwagier – chciał przecież dobrze, chciał ratować małżeństwo Waldka i swojej siostry. Wyciągnął go na chwilę z pracy, chciał podzielić się informacją, jaką usłyszał dzień wcześniej od znajomego psychologa „Trzeba być miłym dla żony!” – wydaje się, że to trywialne stwierdzenie. Reakcja Waldka wbiła go dosłownie w fotel. „Chyba żartujesz?! Mam być miły? Przy ołtarzu obiecywałem, że będę wierny, że będę z nią do śmierci, ale żeby być miłym? Co jeszcze?” – to właśnie po powiedzeniu tych słów Waldek wysiadł z samochodu.

Waldek ma rzeczywiście ciężką i bardzo stresującą pracę. Naprawdę. Styk z najgorszą stroną ludzkiej natury, dzień po dniu. Nie ma gdzie odreagować – odreagowuje w domu. Wieczne awantury z żoną, krytykowanie i poniżanie dzieci. Gniew wyładowywany na rodzinie, a potem poczucie winy z tego powodu. Błędne koło, z którego nie potrafi się wyrwać. Wyrastał w domu, w którym nie pamięta, czy kiedykolwiek rodzice spokojnie rozmawiali o problemach i dzielących ich różnicach. Albo się kłócili, albo się do siebie nie odzywali całymi dniami. Ich małżeństwo skończyło się rozwodem.

Waldek nie chciał zmiany. Nie chciał zmieniać nawyków, które wyniósł z domu rodzinnego. Tak jakby uznał, że po prostu to on taki już jest: gwałtowny, porywczy, krzykliwy. Mamy bowiem tendencję do naśladowania reakcji tych, których kochamy i których szanujemy, tych, którzy są dla nas wzorem i punktem odniesienia, gdy jesteśmy dziećmi. To m.in. dlatego dwie zdenerwowane osoby zareaguję inaczej w tej samej sytuacji, jedna wpadnie w furię, a druga przeciwnie – zamilknie zupełnie. Jest duże prawdopodobieństwo, że odgrywa w ten sposób sceny, jakich była świadkiem w dzieciństwie. Waldek należał z pewnością do tych pierwszych - „gwałtowników”.


Tylko najważniejsze: swój wzorzec zachowania można zmienić, o ile się tego chce! Trzeba bowiem zdawać sobie sprawę, że:

„Pomiędzy bodźcem a reakcją jest chwila przerwy.

Ta chwila daje nam możliwość wyboru naszej reakcji.

Od tej reakcji zależy nasz rozwój i wolność”.*

To właśnie odróżnia nas od zwierząt, ta chwila przerwy. Nie musimy zareagować automatycznie, mamy wybór. Jesteśmy produktem natury (genów), ale i wychowania (wpływu rodziców, oddziaływań otoczenia, nauki, kultury, itd.). Wreszcie mamy samoświadomość. Zamiast zareagować impulsywnie, dawać się ponosić emocjom chwili, czyli powiedzieć rzeczy, których tak naprawdę nie myślimy, zrobić coś, czego potem żałujemy – powinniśmy uruchomić „przycisk przerwy”. W tej sekundzie między bodźcem a reakcją. Coś co zatrzyma nas zanim zareagujemy, w sposób, którego nie chcemy, żebyśmy mogli wybrać właściwą przemyślaną reakcję. „Każdy z nas może rozwinąć w sobie umiejętność pauzowania”*

Ważne jest, aby człowiek zdecydował świadomie, że nie chce postępować dłużej w określony sposób, jest mu z nim źle i chce go zmienić na inny. Zauważcie, że Waldek tego nie zrobił. Nie zrobił tego kroku, nie uświadomił sobie, że nie wyniósł z dzieciństwa metod postępowania w stresującej sytuacji, był bezbronny i gdy stres z pracy kumulował się odreagowywał na żonie i dzieciach. Dodatkowo bardzo zależało mu, aby jego dzieci były postrzegane jako grzeczne, dobrze ułożone, dobrze zachowujące się. W przeciwnym wypadku odczuwałby wstyd. Dlatego zastraszał je, przekupywał, pouczał. Oczywiście uświadomienie sobie takich motywów swojego codziennego działania nie byłoby dla Waldka przyjemne. Ale tylko dzięki temu mógłby zacząć pracować nad swoimi problemami a nie próbować zmieniać innych, co jest niestety ślepą uliczką. Zawsze zmiany w rodzinie trzeba zacząć od siebie. Trzeba wiedzieć, czego chcemy, jaką mamy wizję rodziny (ważne, aby małżonkowie mieli ją podobną, a najlepiej – taką samą) i do tego dążyć. Waldka małżeństwo jest w tej chwili w separacji.


To, że nieszczęśliwe dzieciństwo mogło wpłynąć na negatywny sposób reagowania, nie usprawiedliwia mnie, że tak postępuję. MOGĘ TO ZMIENIĆ! Wiadomo, nie jest to łatwa i szybka zmiana. Zmiana sama w sobie, nawet na lepsze, stanowi dla nas zagrożenie, wolimy utrzymywać status quo. Pierwszym krokiem jest stworzenie „przycisku przerwy” - momentu, gdy zastanowię się racjonalnie, dlaczego tak się zachowuję, co jest przyczyną, jakie potrzeby w ten sposób zaspakajam, dlaczego np. krzyczę na dzieci za niewyniesione z łazienki brudne rzeczy, a na męża, że znowu wszedł w butach do salonu. Dlaczego mnie to aż tak denerwuje? Może tak naprawdę wcale nie krzyczę na nich, tylko na szefową w pracy, która mnie tego dnia strasznie zdenerwowała?

Wiemy, to trudne, bo mózg pod wpływem emocji angażuje zupełnie inne struktury i ogranicza funkcjonowanie obszarów odpowiedzialnych za racjonalne myślenie, ale spróbujmy. Możemy włączyć „przycisk przerwy” i pomyśleć. Warto zastanowić się, jak tak naprawdę chciałabym zareagować w tej konkretnej sytuacji, jaka reakcja byłaby dobra dla mojej rodziny i po chwili pauzy spróbować to zrealizować. Nie należy oczekiwać, że zmiana nastąpi od razu, bo zmiana silnych nawyków jest trudna i musi trwać. Uda się pierwszy raz, ale trzy kolejne już nie – odezwą się stare modele zachowań, ale jeśli chcemy - możemy to zrobić. Mamy moc zmienić się i reagować zamiast odreagowywać.