W pierwszym roku mojej pracy trafiła do mnie Agnieszka, szesnastolatka, która pomimo upływu lat mocno zapisała się w mojej pamięci. Często myślami powracam do dnia, w którym przyszła do mnie jej wychowawczyni, prosząc o pomoc. Powiedziała, że jej uczennica, wówczas chodząca do trzeciej klasy gimnazjum, do niedawna osiągająca bardzo dobre wyniki w nauce, zaczęła w ostatnim roku uzyskiwać coraz słabsze oceny, a od miesiąca wagaruje.

Po zdiagnozowaniu dziewczyny, wiedziałam, co kryło się pod przykrywką jej zachowania, czyli wagarów. Nauczyciele, co jest zrozumiałe, widzieli tylko wierzchołek góry lodowej. Tak zwykle bywa, że w pierwszej kolejności rzuca nam się w oczy zachowanie drugiego człowieka. Wychowawcę niepokoił fakt, iż uczennica wagaruje, dostrzegł to, że opuściła się w nauce, ale nie mógł dotrzeć do tego, co kryło się głębiej. O tym, co wiedzieli rodzice, ale nie chcieli mówić.

Agnieszka „szła” przez szkołę z etykietką bardzo dobrej, zdolnej uczennicy, a taką osobą nie była. Miała przeciętny iloraz inteligencji, pomimo, iż sprawiała inne wrażenie (czysta, schludna, modnie ubrana, zawsze przygotowana do lekcji, posiadająca bogate słownictwo). Trudno było uwierzyć, iż ta dziewczyna z dobrego domu, której rodzice wykonywali prestiżowe zawody, może nie pasować do ramki, w której chcieliśmy ją widzieć. Zadziałał w tym wypadku efekt aureoli polegający na tym, iż mamy tendencję do automatycznego przypisywania cech osobowościowych na podstawie pozytywnego lub negatywnego wrażenia. Pierwsze wrażenie bardzo ciężko zmienić. Agnieszka sprawiała bardzo dobre wrażenie.

Stanęło przede mną wówczas trudne zadanie do wykonania. Zdawałam sobie sprawę, że nie łatwo będzie mi, młodej osobie, przekonać nauczycieli, iż ta szesnastolatka nie jest tą, którą chcieli w niej widzieć. Oni dostrzegali osobę zdolną, traktowali ją jako bardzo dobrą uczennicę i myślę, że między innymi to przez pierwsze lata nauki szkolnej było czynnikiem wpływającym pozytywnie na Agnieszkę. Zadział w tym wypadku tzw. Efekt Pigmaliona będący odmianą samospełniającego się proroctwa. Polega on na tym, że ludzie wykazują tendencję do zachowywania się zgodnie z tym, czego oczekują od nich inni. Niestety, im dalej w las, tym więcej drzew i zarówno praca rodziców, jak i wiara nauczycieli w możliwości dziewczyny nie wystarczyły.

Zaprosiłam wówczas na rozmowę jej rodziców. Nie było to dla mnie łatwe zadanie. Zręczniej jest powiedzieć ludziom, że ich dziecko jest zdolne, ale leniwe, niż odwrotnie. Reakcja ich, mnie osobiście, nie zaskoczyła. Pękli... Mama popłakała się, ale nie dlatego, że obwieściłam im złą nowinę. Okazało się, czego mogłam się tylko domyślać, że oni doskonale zdawali sobie sprawę z problemów córki. Wiedzieli, czym spowodowane są słabsze wyniki w nauce, wiedzieli, dlaczego zaczęła wagarować.

Rodzice dziewczynki nie mogli pogodzić się z tym, że ich dziecko jest przeciętne. Oni, inteligentni, odnoszący sukcesy, oczekiwali, że ona też taka będzie. Od momentu, w którym zorientowali się, iż Agnieszka nie jest dzieckiem zdolnym, robili wszystko, co w ich mocy, aby pracą nadrabiać to, co było jej deficytem. Presja rodziców była wielka. Problemy zaczęły pojawiać się pod koniec klasy drugiej, a w klasie trzeciej nie była już  w stanie unieść obciążenia. W domu wytężona praca, a ona uzyskiwała coraz słabsze wyniki, w końcu zaczęła wagarować… Rodzice jednak bronili się przed szczerą rozmową z nauczycielami. Wstyd, strach przed przyklejeniem etykietki, trudno powiedzieć…  Szkoda, gdyż w szkole poprzeczka była postawiona za wysoko. Uczennica nie była w stanie do niej doskoczyć.

Uczucie żalu, złości, bezradności doprowadziły w końcu do ucieczki w postaci wagarów. Dobrze się stało, iż były to tylko wagary. Na szczęście po rozmowie, którą przeprowadziłam z rodzicami nastolatki, zrozumieli, iż za moment ich córka mogłaby wpaść w depresję, uzależnienie, pojawiłyby się myśli samobójcze. Oni wówczas zrozumieli, do czego mogła doprowadzić ich ambicja i presja, jaką wywierali na dziecku… A ilu rodziców jest takich, którzy nie chcą zrozumieć…

Reasumując, pamiętajmy jako rodzice, iż nauczycielom zależy na informacjach, które mamy o swoim dziecku, nie po to, by mieć go w szachu, ale po to, by mu pomóc. Szczerość jest niezmiernie istotna, jeżeli chcemy grać w jednej drużynie, której celem jest dobro naszego dziecka.

* Imiona i okoliczności zostały zmienione tak, aby uniemożliwić identyfikację realnych osób
**Tekst ukazał się na blogu w 2016 roku

POWIĄZANE POSTY:

Bądź najlepszy
średniak wygrywa

Jedna ze znanych modelek żaliła się na łamach prasy kolorowej jak jej narzeczony wymagał od niej, aby kładła się spać o 22.00, dbając podobno o to, aby wyglądała świeżo, atrakcyjnie, aby nie miała podkrążonych oczu, aby na imprezy nakładała wybrane przez niego sukienki. Jak się pewnie domyślacie związek ten nie przetrwał długo. Ale dorosła osoba w takiej sytuacji – nadmiernej kontroli, czy nadmiernego „zaopiekowania” – sama może podjąć decyzję i np. odejść. Dziecko nie ma takich możliwości i dlatego jego reakcje są inne.  Dla nas dorosłych taka nadmierna kontrola może czasem wydawać się nawet swego rodzaju „ubezwłasnowolnieniem”.

Czy czasami i nam nie zdarza się takie „nadmiarowe zaopiekowanie” dzieckiem? Zorganizujemy wszystko, zaplanujemy, a potem pozostaje tylko „wykonać”. Zaplanujemy cały tydzień, sprawdzimy zadania domowe, poinstruujemy jak i co najlepiej zrobić, z kim się spotykać, z kim nie, wydzielimy czas na wszystko, kupimy sami potrzebne naszym zdaniem rzeczy i dziecko nie będzie już musiało o niczym myśleć i decydować. Chcemy mu pomóc, bo jest młode i niedoświadczone – aby miało dobre życie, odniosło sukces.

Mateuszem Kusznierewicz, z którym przeprowadziłyśmy w ubiegłym roku wywiad, opowiadał o rodzicach, którzy w czasie kursów żeglarskich pływają motorówkami wokół żaglówek ich dzieci, obserwując przez lornetki, udzielając porad w trakcie lub po zajęciach. Robią tak, mimo iż wysłali dzieci na profesjonalny kurs żeglarski, do profesjonalnych instruktorów. Czy jestem zbyt krytyczna? Oni „przecież tylko pomagają”. Pytanie, czy dzieci czują się wówczas  jeszcze dziećmi, czy marionetkami, za których sznurki pociągają rodzice?

Już pierwsze powojenne badania psychologiczne dowodziły, że dzieci poddane nadmiernej kontroli rodziców były „spokojne, dobrze ułożone i nieoporne”. Z jednej więc strony konsekwencją nadmiernej kontroli może być zbytnia uległość, ale ten sam sposób wychowania może wpędzić dzieci w inną skrajność, tzn. złość i  bunt przeciwko całemu światu. Ich wola, poglądy, naturalna potrzeba decydowania choćby w małym stopniu o własnym życiu, wszystko to zostaje stłumione. Jedynym sposobem, w jaki mogą odzyskać poczucie autonomii, jest ucieczka w bunt i arogancję. Co dziwne, bunt niekoniecznie może być skierowany wprost przeciwko rodzicom, czasami pojawia się on np. w szkole, wobec nauczycieli, czy kolegów.

W kontekście nadmiernej kontroli i braku poczucia sprawstwa specyficzna wydaje się sytuacja dzieci niepełnosprawnych, czy to ruchowo, czy intelektualnie. Tutaj dość często zdarza się, że rodzice zupełnie bezwiednie otaczają je nadmierną opieką. Wyręczają je w wielu sprawach, nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Mają dobre intencje. Dziecko jest niepełnosprawne i wydaje się oczywiste, że przecież samo nie jest jeszcze w stanie nałożyć butów, postawić talerza na stół, umyć zębów. Ważne jest to słowo jeszcze, ale w którym momencie jest już? Jak to zauważyć, jak nie przeoczyć? Nie zawsze przecież dziecko jest w stanie powiedzieć i przypomnieć: „Mamo, ja sam”. Traktujemy dziecko jako młodsze, niż faktycznie powinniśmy. To samo dotyczy też dzieci pełnosprawnych, jednak niepełnosprawne są na to jeszcze bardziej narażone.

Może okazać się, że jeśli rodzice przeoczą moment, w którym dziecko powinno już zacząć robić coś samo, potem jest bardzo trudno to wypracować. Rodzice także przestają być czujni i uważni w ciągłym pośpiechu między tysiącem terapii, a wizytami u lekarzy lub zajęciami pozalekcyjnymi. Zabiegani, zestresowani, rodzice stają się nastawieni zadaniowo, a najważniejszym zadaniem staje się, by szybko wyjść z ubranym i nakarmionym przez nich dzieckiem. Decydujemy za nie, kiedy musi zjeść, aby zdążyć na umówione zajęcia, co ma zjeść, bo czasami porozumienie w tej kwestii jest trudne lub niemożliwe. Grafik dnia także jest z góry ustalony. Czas wolny dziecka jest symboliczny, o ile w ogóle istnieje. Często też jest prościej samemu o czymś zdecydować, a jeśli dziecko nie mówi, to trudno jest mu samemu zwrócić uwagę na jego własne preferencje, własne oczekiwania i potrzeby. A rodzic w pędzie życia nie poświęca wystarczająco dużo czasu, aby się tego dowiedzieć. Albo nawet nie pomyśli, że jest to istotne. Nie docenia potrzeb swojego dziecka, a jemu samemu trudno je wyrazić.

Oczywiście sytuacja rodziców dzieci niepełnosprawnych jest trudna, nikt nie jest przygotowany na urodzenie takiego dziecka, nawet jeśli sam podjął taką decyzję w okresie ciąży. Rodzice tracą wówczas coś, co nazywamy instynktem rodzicielskim. Nie wiedzą jak postępować, myślą, ze zdroworozsądkowe metody, jakie znają, nie zadziałają, szukają pomocy u specjalistów.

Czasem mogą złapać się na tym, że po reakcji otoczenia widzą, że zabrnęli za daleko. Wycierają nos chusteczką 8-latkowi z zespołem Downa na podwórku i wtedy zauważają, że jego koledzy dziwnie na to patrzą. Ich zachowanie nie jest dostosowane do społecznych oczekiwań. Przecież dziecko samo umie już wytrzeć nos lepiej lub gorzej, ale pojawiają się wątpliwości: czy dobrze to zrobi, czy zauważy, że w ogóle jest taka potrzeba, czy ma chusteczkę? Tylko czy za 18-latkiem także będą biegać z chusteczką, czy będzie siedział zasmarkany, bo rodzice nigdy go tego nie nauczyli lub co gorsza nauczyli, że katar, to przecież sprawa mamy, a nie jego. W przypadku dzieci niepełnosprawnych skutkiem nadmiernego zaopiekowania będzie brak samodzielności i nadziei na choć minimalnie niezależne życie.

Możemy to nazwać nadopiekuńczością, która nie pozostawia miejsca na „poczucie sprawstwa”, którego każde dziecko potrzebuje jak powietrza. Wolność dziecka jest wówczas ograniczona, jego potrzeby jako człowieka nie są zaspokojone. Pozbawiamy je autonomii. Nie są dziwne wówczas bunt i sprzeciw jako jedna z reakcji, o których pisaliśmy. Każdy ma chęć decydowania o sobie, podejmowania wyborów, choćby wydawałyby się one z naszego punktu widzenia mało istotne, np. czy zjem chleb z serem, czy z szynką, czy pójdę do domu drogą A, czy B? Ale to właśnie decyzje na miarę dzieci. I one potrzebują, aby się z nimi liczyć.
​
Konsultacja artykułu: Lidia Klaro-Celej, Profesor Oświaty,
doradca metodyczny m.st. Warszawy w zakresie kształcenia specjalnego.

*Tekst ukazał się na blogu w 2016 roku.

POWIĄZANE POSTY:
Bądź najlepszy
Parasol ochronny

Nauczyciel kieruje uczennicę do  psychiatry w celu wyleczenia nadpobudliwości  i braku koncentracji, a lekarz odkrywa jej talent… Historia jak z filmu, a to część biografii Gillian Lynne, byłej brytyjskiej baleriny, znanego choreografa oraz reżysera teatralnego i telewizyjnego, współtwórcy musicali „Upiór w operze” i „Cats”.

 Można powiedzieć, że Gillian Lynne  miała wyjątkowe szczęście, którego niestety nie ma wiele utalentowanych i kreatywnych dzieci. One nie tylko nie wiedzą, że są wyjątkowe, ale wręcz są tępione za to, w czym są dobre.

Uczniowie z ponadprzeciętnymi możliwościami bardzo często nie wykorzystują swojego potencjału. Jest to spowodowane między innymi  nierównomiernym tempem rozwoju i problemami osobowościowymi oraz negatywną rolą środowiska. Czynniki te powodują, że wyniki osiągnięć  dzieci zdolnych obniżają się, a czasem zdarza się tak, że  uczniowie ci nawet przeżywają niepowodzenia szkolne. U dzieci zdolnych trudności edukacyjne często spowodowane są przez tzw. Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych, czyli rozbieżność pomiędzy potencjalnymi możliwościami a faktycznymi osiągnięciami.

Problemy emocjonalne i społeczne są główną bolączką dzieci zdolnych mającą przełożenie na wyniki w nauce.  Mówi się o tak zwanej asynchronii rozwojowej, polegającej na tym, że poszczególne sfery rozwojowe,  między innymi emocjonalna i społeczna, rozwijają się wolniej od sfery poznawczej. Dzieci te mają często problemy interpersonalne, bywają egocentryczne, czasami uparte, niekiedy agresywne. Postrzegane są jako inne, czasami przemądrzałe, gdyż zadają dużo pytań, „przechwalają się” wiadomościami, które posiadają.

Wśród jednostek zdolnych wielu jest też „podwójnie wyjątkowych”, czyli tych, którzy posiadają zdolności kierunkowe, a jednocześnie towarzyszą im określone deficyty rozwojowe utrudniające osiąganie wyników adekwatnych do jego uzdolnień. Wymienić tu można specyficzne problemy w nauce, ADHD, zaburzenia ze spektrum autyzmu, niepełnosprawność intelektualną, ruchową i inne niepełnosprawności.  

Patrząc na uczniów przede wszystkim widzimy to, co wysuwa się na pierwszy plan. Spoglądamy na nich przez pryzmat trudności. Dziecko zostaje zaszufladkowane jako nadpobudliwe, niecierpliwe, impulsywne, nieodporne na krytykę. Widzimy jego deficyt, patrzymy jak na osobę niedowidzącą, bądź niedosłyszącą i więcej nie dostrzegamy, a szkoda, gdyż pod tym deficytem leży bardzo często ogromny potencjał, który niestety zostaje zmarnowany.

Poza problemami społecznymi i emocjonalnymi, przyczyną Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć Edukacyjnych może być negatywne oddziaływanie środowiskowa  i dotyczy to zarówno środowiska szkolnego, jak i  rodzinnego. Ponieważ do tematu edukacji, jej blasków i cieni będziemy jeszcze wracać w kolejnych miesiącach,  skupimy się obecnie jedynie na rodzinie.

Wszyscy doskonale wiemy, że w domu rodzinnym kształtują się nasze postawy.  Dziecko zdolne wychowywane przez rodziców o  niskim statusie społecznym często  ma obojętną, a czasem nawet negatywną postawę wobec wartości, jaką jest wykształcenie.  Pamiętam mamę pewnego szesnastolatka, która prosiła mnie o radę. Chciała wiedzieć, jaką szkołę wybrać dla syna. To ona jako matka chciała zadecydować o jego przyszłości, gdyż jak twierdziła: „Andrzejek jest dobry, ale nie grzeszy mądrością.” Faktycznie, chłopak z trudem przechodził z klasy do klasy  i można było sądzić, że mama ocenia go obiektywnie. Okazało się jednak, że uczeń ten miał wielki, niestety nieodkryty i niewykorzystany potencjał intelektualny. Trudno było uwierzyć, że moja diagnoza była trafna. Zadawano mi pytania, jak to możliwe, by uczeń nieznający podstawowych terminów, symboli, wydarzeń, definicji i dat mógł być nazywany przeze mnie  zdolnym.  Mógł, gdyż nikt z nas nie urodził się z encyklopedią w głowie. Andrzej, tego, czego uczyli się jego koledzy mógłby nauczyć się w krótszym czasie, miał zdolność szybkiego przetwarzania informacji, rozwinięte myślenie logiczne, ale… Był przykładem osoby, na której rozwoju piętno odcisnęło środowisko rodzinne. W tym wypadku samotnie wychowująca go matka, będąca osobą o podstawowym poziomie wykształcenia, bez ambicji i aspiracji, niedoceniająca wartości nauki. Taka osoba nie motywowała go, a wręcz swoją postawą hamowała jego rozwój. Niekiedy dzieci zdolne dorastają w domach, gdzie oprócz braku świadomości rodziców, atmosfera tam panująca – konflikty, napięcia - wpływa negatywnie na emocje dziecka i trudno w takim wypadku oczekiwać, aby uczeń niemający zaspokojonej potrzeby bezpieczeństwa zaspokajał potrzebę rozwoju, aczkolwiek są wyjątki, gdy dla dziecka ucieczką od świata zewnętrznego jest świat książek.

Czasami zdziwieni jesteśmy błyskotliwością hydraulika, który przyszedł do naszego domu usunąć awarię, zdumieni jesteśmy, jaką ripostę słowną potrafi dać mechanik samochodowy, do którego przyjechaliśmy ze swoim pojazdem. Być może mogliby dziś być dyrektorami dużych przedsiębiorstw, a może pracowaliby nad wynalezieniem leku na choroby, które zabierają nam bliskich. Być może…ale ich losy potoczyły się inaczej, gdyż to, co najcenniejsze zwykle jest trudne do dostrzeżenia, a my zwracamy uwagę na to, co w danej chwili dla nas stanowi problem. Widzimy zachowanie, a nie zastanawiamy się, jaka może być przyczyna i co moglibyśmy zrobić, aby pomóc drugiej osobie. A przecież pomagając, siejemy dobro, które kiedyś wróci. Być może portier w banku, którego jesteś dyrektorem nie lubił szkoły, gdyż był wyśmiewany przez rówieśników. Może byłeś wśród tych, którzy odwracali się od niego, bo był inny. Wszyscy widzieli to, co było niewygodne, a nie zauważyli tego, co zostało zmarnowane. Dzisiaj jest portierem, a mógłby być wynalazcą leku, który dziś uratowałby Twoją umierającą matkę.

* Imiona i okoliczności zostały zmienione tak, aby uniemożliwić identyfikację realnych osób
**Tekst ukazał się na blogu w 2015 roku.

Powiązane posty:
Bądź najlepszy
O sztuce latania

Dużo lepiej jest wzmacniać dziecko, gdy jest małe, niż potem próbować "naprawiać" dorosłego. Przekonania na swój temat zbudowane w dzieciństwie potrafią być bardzo silne i trudne do zmiany.
Dobre słowa są w stanie pomóc w budowaniu własnej wartości oraz samooceny dziecka. Musi tylko ono otrzymywać od otoczenia takie pozytywne informacje zwrotne. Im bardziej konkretne i związane z sytuacją tym lepiej. Przedstawione na ilustracji mogą być inspiracją, pierwszym słowem,  jakie możemy wypowiedzieć, a w dalszej cześci wypowiedzi - ukonkretnić, co nam się podoba, powiedzieć, co doceniamy.
Mówienie dziecku dobrych rzeczy przez mamę i tatę, ale także i nauczycieli może przypominać włączanie światła w pokoju. Tak jak pokój wypełnia się światłem, tak dziecko wypełnia się wiarą w siebie i swoje możliwości.

Już teraz zapraszamy na sobotę, kiedy w poście "A gdyby jego losy potoczyły się inaczej" zobaczymy, co dzieję się z naprawdę utalentowanymi dziećmi (może nieco innymi niż przeciętna), gdy nie są rozumiane i doceniane. Nie zapomnijcie :)

Jarek nie pracuje. Obstawia zakłady bukmacherskie, trochę pomaga mu finansowo mama. Wynajmuje mieszkanie i gdyby nie wizyty właściciela od czasu do czasu, pewnie panowałby tam okropny bałagan, jak kiedyś w jego pokoju, gdy był nastolatkiem. Książki na ziemi, brudne ubrania, kanapki sprzed tygodnia. Zajęte biurko, półki i dywan. Jak on przechodził, aby usiąść na krześle lub kanapie? To była ekwilibrystyka, do której tylko on był zdolny.

Gdy był mały, cały czas pomagała mu mama – pakowała mu plecak, wkładała tam drugie śniadanie (rano biegła po świeże bułki). Przypominała mu o wszystkich zajęciach, gdy czegoś zapomniał, przynosiła do szkoły, bo nie pracowała. Usprawiedliwiała wszelkie wagary, odrabiała za niego zadania domowe, żeby nie dostał jedynki. Miał same trójki, przechodził ledwie z klasy do klasy. Babcia sprzątając po nim zabawki a potem piorąc, mówiła, że „Jeszcze się w życiu napracuje”. Był przekonany, że adidasy to świetne buty, bo się nie brudzą. Dopiero po jakimś czasie przypadkiem dowiedział się, że babcia wrzucała je co tydzień do pralki i następnego dnia rano znajdował je na miejscu, gdzie je zostawił – czyste.

Jarek to pewnie ekstremalny przypadek, problemy zapewne nasilił jeszcze brak ojca na co dzień. Pracował na zagranicznych kontraktach, gdy wracał, chciał wynagrodzić swoją nieobecność – kupował najdroższe rzeczy, spełniał wszystkie zachcianki Jarka.

Ale dziś nie będziemy zajmować się rolą ojca w wychowaniu dzieci (to oddzielna bardzo ważna kwestia), skupimy się na okresach sensytywnych - okresach szczególnej wrażliwości. Według F.Corominasasą to „fazy w rozwoju dzieci, w których są one szczególnie zdolne do tego, by rozwinąć konkretną funkcję (dotyczącą ciała, umysłu lub woli)”. Fazy te w wychowaniu Jarka kompletnie przeoczono.  Gdy był czas, gdy kształtował się porządek (między 0,5 a 5 rokiem życia) Jarek obsługiwany przez dwie kobiety w domu i nie miał szans się tego nauczyć. W odpowiedzialności (między 7 a 13 rokiem życia) wyręczała go zawsze mama – nie ponosił żadnych negatywnych konsekwencji swojego zachowania. Nie musiał być odpowiedzialny - mama była. Podobnie z pracowitością (kształtuje się między 7 a 13 r.ż) – w domu nie musiał robić nic, w szkole podobnie, drogie prezenty „spadały z nieba”, gdy tata przyjeżdżał i tak Jarkowi już zostało. A dobiegał już trzydziestki. Zaniedbano pewnie jeszcze wiele innych cech. A wiadomo, że "czego Jaś się nie nauczył, tego Jan nie będzie umiał"... Wiele głębokiej prawdy w tym ludowym porzekadle.

Według F. Corominasa do 12 roku życia kończy się uczenie w ramach 80% obszarów rozwoju, a w wieku 20 lat, gdy zaczyna się dorosłość, wszystkie obszary rozwoju wymagają dużo większych nakładów pracy, aby je wypracować. Niektóre, jak np. mowa, poza okresem krytycznym, nigdy nie rozwinie się na takim poziomie jak u osób, które okres ten przechodziły naturalnie (o przypadku Genie -"dzikiego dziecka" z XX wieku pisałyśmy w poście "Wszystko ma swój czas").

​Koncepcję okresów sensytywnych miała również Maria Montessori, nazywała je także „fazami wrażliwymi”. Według niej np. w przypadku porządku nie chodzi jedynie o porządek w otoczeniu (pokoju, domu, klasie), ale również o porządek wykonywania różnych czynności (sekwencje) oraz o porządek w układzie dnia (tzw. rutynę) – pory wstawania, posiłków, kładzenia się spać.
To Maria Montessori zaobserwowała, że jeśli mydło leży obok mydelniczki, to najprawdopodobniej dwulatek, gdy to zauważy odłoży, je na miejsce. Chyba, że ubiegnie go np. babcia. Twierdziła także, że uporządkowane otoczenie we wczesnej fazie życia dziecka jest niezwykle ważne, ponieważ dziecko przechodzi wtedy proces porządkowania swojego umysłu. Okazuje się, więc że zwykłe porządkowanie zabawek przez dziecko ma daleko większy sens, niż to sobie uświadamiamy.

Poniżej prezentujemy wykres przedstawiający okresy sensytywne według F. Coromiasa. Zerknijcie, żeby nie zaniedbać niczego w rozwoju Waszych dzieci.

W niedzielę w poście "Średniak wygrywa" pisaliśmy o dzieciach, które nie osiągaj najwyższych ocen w szkole, są tzw. "średniakami" - raz na wozie, raz pod wozem - ale za to układa im się w życiu. Ich rodzice nie mają wygórowanych oczekiwań co do ocen szkolnych. A może znają biografię Alberta Einsteina, Steve'a Jobsa i Billa Gatesa, którzy wcale orłami w szkole nie byli?
Może to właśnie rodzice "średniaków" pamiętali, że nie presja sukcesu wywierana na dziecku powoduje że osiągnie ono cele życiowe, ale właśnie wiara w nie, traktowanie sprawiedliwie, przeproszenie, gdy samemu popełniło się błąd. Pamiętajmy o 9 rzeczach, które dziecko małe i duże  musi od nas słyszeć. Dopisujcie też swoje :)

W sobotę pisałyśmy o wygórowanych oczekiwaniach i ambicjach w stosunku do dzieci w poście "Bądź najlepszy". Absolutnie nie znaczy to, że uważamy, że od dzieci nie należy nic wymagać - wręcz przeciwnie. Ale wymagać trzeba rozsądnie i z miłością. Budując w dziecku wiarę w siebie, pozytywny obraz siebie, pozytywną samoocenę sprawimy, że wierząc w swoje umiejętności, znając obszary, w których jest naprawdę dobre będą miały wewnętrzną motywację i będą w stanie osiągnąć dużo. Pewnie więcej niż te dzieci, które presja sukcesu wywierana przez rodziców pchnęła w objawy nerwicowe.

Jakich słów używać - poza "dobrze/fajnie to zrobiłeś" - żeby budować poczucie wartości dziecka i motywować je do dalszej pracy? Oto 25 alternatywnych sposobów.


25 ALTERNATYW DO SŁÓW "DOBRZE TO ZROBIŁEŚ", MOTYWUJĄCYCH DZIECI:
 
Powiedz „Dziękuję”, jeśli jesteś wdzięczny – wyjaśnij dziecku, dlaczego jesteś mu wdzięczny:

• Dziękuję Ci za pomoc w…
• Dzięki temu, że Ty…. nasz ranek/kolacja/wyjście było łatwiejsze. Dziękuję!
• Naprawdę doceniam to, gdy Ty…
• Dziękuję, że to zrobiłeś… to oznacza/dzięki Tobie możemy…

 
Obserwuj wydarzenia – mów, co widzisz bez emocji i ocen:

• Zrobiliśmy to razem!
• Super! Zrobiłeś budowlę/rysunek itp.
• Zrobiłeś to zupełnie sam!
• Zrobiłeś X a potem Y i dałeś radę.
• Użyłeś dużo kolorów/klocków/taśmy itd.
• Zrobiłeś rzeczywiście duży/mały/kolorowy/skomplikowany itd.
• To zajęło Ci dużo czasu, ale zrobiłeś to!

 
Wydłużaj i zachęcaj – wydłużaj naukę i zachęcaj poprzez zadanie pytań, o to, co widzisz, jednocześnie doceniając wysiłek:

• Jak to zrobiłeś?
• Zrobiłeś X, co chciałbyś teraz zrobić?
• Możesz mi o tym opowiedzieć?
• Jaki jest Twój ulubiony fragment/część?
• Jak o tym myślałeś?

 
Dodaj uczucia do słów – wyjaśnij, jakie uczucia coś w Tobie wzbudza, pomóż dziecku zauważyć, jak jego działanie powoduje różne uczucia i pomóż mu rozpoznawać jego własne uczucia:

• Naprawdę cieszę się, że to z Tobą robię.
• Uwielbiam patrzeć, jak tworzysz/pomagasz swojej siostrze/grasz w piłkę itd.
• Jestem tak dumna każdego dnia, że jestem Twoja mamą, niezależnie od wszystkiego.
• Zobacz jak Twój przyjaciel jest szczęśliwy, gdy dzielisz się z nim/pomagasz mu/uśmiechasz się itd.
• Kontynuowałeś pracę, nawet gdy była trudna.
• Wyglądasz na tak zadowolonego, że udało Ci się to zrobić.
• Zrobiłeś X i czułeś radość, gdy to robiłeś
• Poprawił Ci się nastrój, gdy robiłeś X.

 
Nic nie mów – nie musimy komentować każdego najmniejszego działania, czy wypełniać każdą chwilę ciszy. Wystarczy usiąść z tyłu i obserwować nasze dzieci, cieszące się swoimi osiągnięciami:

• Nic nie mów – po prostu się uśmiechaj.

Rozpoczęcie uważnej obserwacji dziecka, mądrego komentowania i stosowania powyższych zwrotów na początku może być trudne do wykonania. Wymaga od nas wysiłku, aby przed powiedzeniem do dziecka pomyśleć, czy to, co chcemy mu powiedzieć, będzie to dla niego budujące, motywujące. Może warto na początku wspierać się "ściągą" jak na poniżej?

​
​Jeśli chcesz stosować powyższe zwroty, ale obawiasz się, że możesz od razu wszystkich nie zapamiętać, możesz pobrać je w formacie A4 (jak powyżej) i wydrukować. Wówczas zawsze możesz je mieć pod ręką :-) Oczywiście w takim miejscu, do którego dzieci nie będą miały dostępu.

​
POBIERZ PLIK DO WYDRUKU "25 SPOSOBÓW MOTYWOWANIA DZIECI":

Każdy z nas wie, że sukcesy w życiu zwykle osiągają „średniacy”.  Co się dzieje w takim razie po drodze ze zmarnowanymi możliwościami tych, którzy w szkole byli najlepsi?

Otóż, okazuje się, że prymusi ze szkolnej ławy nie wytrzymują ciągłej presji ze strony otoczenia, a w efekcie nie wykorzystują swojego potencjału. Oczekiwania rodziców, nauczycieli powodują, iż dziecko stara się  temu sprostać.  Później oni sami oczekują od siebie, że zawsze i wszędzie muszą być „naj”. Nie mogą zawieść innych, ale i samego siebie. Tyle, że takie pasmo sukcesów i bycia zawsze najlepszym powoduje, że ludzie ci nie są zahartowani, nie są oswojeni z porażką.

Porażka traktowana jest przez dzieci osiągające sukcesy szkolne jako przekleństwo, boją się jej jak ognia. Nie widzą, iż  niesie ze sobą wartość, nie dostrzegają szansy, którą im daje.

W przeciwieństwie do prymusów uczeń przeciętny jest raz na górze, raz na dole i nie boi się ryzyka, nie boi się błędu. Wie, że każde potknięcie czegoś człowieka uczy, jest nowym i ubogacającym doświadczeniem, jest informacją zwrotną i zdrową lekcja pokory.

Dzieci nieznające smaku porażki w efekcie wybierają kierunki studiów i pracę poniżej swoich możliwości, by mieć pewność, że będą tam najlepsi. „Średniak” mierzy wysoko i często udaje mu się dolecieć tam, gdzie poniosą go marzenia.  Warto zapoznać się z życiorysem Alberta Einsteina, Steve’a Jobsa, czy Billa Gatesa.

Wiele osób niestety nie wykorzysta swoich możliwości, zmarnuje swój potencjał, ale to i tak najniższa cena, jaką przyjdzie im zapłacić za zbyt dużą ambicję rodziców.

*Tekst ukazał się na blogu w 2015 roku.

Powiązane posty:
Bądź najlepszy
O sztuce latania

Czy pamiętasz swoje pierwsze ciasto jakie piekłaś z Babcią? Ten zapach unoszący się w kuchni i śmiechy, gdy zabrudziłaś nos mąką? A pamiętasz jak podawałaś Dziadkowi narzędzia, gdy naprawiał Twój ulubiony domek dla lalek? Czy pamiętasz jak w ciepły upalny dzień zbierałaś z Babcią truskawki w ogrodzie, a potem jadłyście je z domową bitą śmietaną? Czy pamiętasz, gdy Dziadek uczył Cię jeździć na rowerze, bo tata stracił już cierpliwość? Gdy pływałaś z nim łódką po jeziorze? A te wszystkie wakacje, które spędzałaś u nich i święta, które były magiczne i niezapomniane? Ten niepowtarzalny zapachy pierników i smak barszczu na Wigilię? A pamiętasz, że kiedyś wydawało Ci się, że nawet bardziej kochasz Babcię niż mamę, gdy mama nie chciała Cię puścić na imprezę? A gdy Dziadek tak barwnie opowiadał o swoim niełatwym dzieciństwie? A czy pamiętasz, że zawsze mieli czas, żeby wysłuchać i doradzić (nawet przez telefon)? Gdy pocieszali, gdy dostałaś pierwszą jedynkę, czy dwójkę, gdy zostawił Cię chłopak? Byli, gdy było dobrze i byli, gdy bywało gorzej. Czy pamiętasz jak bardzo Cię kochają, kochali?

Czy pamiętasz to wszystko?

Może Twoje wspomnienia są inne, ale czy pamiętasz, aby dziś i jutro podziękować za nie swojej Babci i swojemu Dziadkowi? Te wspomnienia zostaną przecież z Tobą na zawsze. A jeśli Babci, czy Dziadka nie ma już z Tobą, to czy pamiętasz, żeby pomyśleć o nich w tych dniach, ale tak bardzo bardzo ciepło? :)

​Jakie były najwspanialsze momenty w życiu z Twoją Babcią lub z Twoim Dziadkiem? Czy pamiętasz?

„Mamo boli mnie brzuch” – córka rano przychodzi do łóżka rodziców. Mama ją przytula, przygotowuje termofor z gorącą wodą, szuka kropli żołądkowych, choć myśli sobie: „Może lepsze byłyby „dobre” bakterie. Oby to tylko nie była grypa żołądkowa.” Córeczka zostaje w domu. Przy następnej podobnej sytuacji, mama zaczyna się niepokoić – bo mamy tak już mają. Gdy zdarza się to trzeci raz, zaczyna się zastanawiać: „Może pójść do lekarza? A gdzie Cię boli? To może najpierw zrobimy usg?”

 Oczywiście badanie nic nie wykazuje. I przy kolejnym bólu brzucha rano w poniedziałek przed szkołą, mama – bo jak każda kobieta ma w sobie coś z Sherlocka Holmesa – zaczyna kojarzyć fakty. „Dlaczego brzuch boli ją przed szkołą, a nigdy nie zdarza się to w weekendy, dlaczego gdy zostaje w domu, po dwóch godzinach po bólu nie ma śladu, dlaczego?” Ponieważ jest kobietą wykształconą, słyszała o nerwicy szkolnej. I tak oto wszystkie fakty zaczynają łączyć się w jej głowie i jedyny wniosek na wyjściu - ale na razie w postaci hipotezy - to: „Czy jest możliwe, aby moje dziecko miało nerwicę szkolną?”. I zaczyna się baczna obserwacja i „matczyne szpiegostwo”.

Czasami sami tego nie zauważamy jak zupełnie mimochodem wtłaczamy własne dzieci w jakieś „tory”, w jakiś sposób myślenia o świecie. Niekoniecznie musi to wyglądać tak, że sadzamy dziecko na krześle i prosto w oczy mówimy mu „Zosiu, Kasiu, Franku – chcę żebyś był najlepszy!”. No nie, raczej tak to się nie odbywa. Częściej przekaz jest bardziej „zakamuflowany”. Po powrocie ze szkoły pytamy „Jak poszło na sprawdzianie? Jaką dostałeś(aś) ocenę?”. Przy „czwórce” unosimy ze zdziwienia brwi, przy „trójce” – pytamy: „A dlaczego? Co się stało?” I dalej: „A co dostali inny? A co dostał Heniek, Staś…?” Skutki naszej presji (choć może się nam wydawać, że przecież żadnej specjalnej presji nie stosujemy) bywają opłakane. Może się nam wydawać, że przecież dbamy w ten sposób o przyszłość naszych dzieci, one mogą to zaś odczytać jako konieczność wybicia się ponad rówieśników. Zaczynają uważać wszystkich wokół za rywali i potencjalne przeszkody do sukcesu. Skutki łatwo przewidzieć: alienacja i agresja, zawiść wobec zwycięzców i pogarda dla przegranych, oglądanie świata w kategoriach wygrana – przegrana, brak kształtowania umiejętności współpracy. W konsekwencji poczucie wartości staje się chwiejne, bo skoro  sukces potwierdza tylko zwycięstwo nad innymi, to wartość można czuć tylko od czasu do czasu.

Badanie przeprowadzone w latach osiemdziesiątych przez A. Norem-Hebeisena i D. Johnsona wśród uczniów szkół średnich pokazało, że ci, którzy przystępowali do rywalizacji „charakteryzowali się poczuciem własnej wartości bardziej uzależnionym od ocen i wyników”. Czyli tak naprawdę ich samopoczucie zależało od świata zewnętrznego, od ocen, jakie otrzymywali i o ile były one pozytywne, czuli się dobrze, a jeśli negatywne ich psychika cierpiała.

Motywowani byli lękiem. A lęk przed niepowodzeniem to zupełnie coś innego niż pragnienie sukcesu.  Radzenie sobie ze skutkami własnych niepowodzeń, zabiera nam tyle czasu, że brakuje nam już energii na zrobienie czegoś, co prowadzi do sukcesu. I gdy presja zewnętrzna znika, znika chęć też do robienia określonych rzeczy (np. uczenia się).

I tu dochodzimy do paradoksu. Nasze „przykręcanie śruby” wcale nie musi przynieść efektów! Im bowiem mocniej naciskamy na dziecko,  np. żeby odrobiło zadanie domowe, ono często chroni swoją autonomię poprzez jawny bunt albo jakiś rodzaj oporu: zapomina, odkłada na potem, znajduje coś innego do roboty, marudzi. Z drugiej strony nacisk na dobre stopnie, może spowodować, że faktycznie dziecko zacznie je „zdobywać", ale „koszty” mogą pojawić się po drodze, czy to psychiczne, czy somatyczne (z ciała).
 
Jeśli zdarzają się nam podobne sytuacje, zastanówmy się, czy „nie za mocno przykręcamy śrubę”. Bo będzie jak ze stalowym prętem. Możemy go zginać, on się poddaje, poddaje, ale tylko do pewnego momentu i … pęka. I wcale nie znaczy to, że wygraliśmy. Stres w dziecku rośnie, rośnie i zaczyna przejawiać się w różnych dziwnych formach, jak np. w objawach somatycznych, jak ów ból brzucha naszej ukochanej córeczki, dla której chcieliśmy przecież jak najlepiej

.*Tekst ukazał się na blogu w 2015 roku.

POWIĄZANE POSTY:

Co mogę zrobić? Dekalog rodzica.
Jesteś gruby i głupi

O przyczynach negatywnych zachowań dzieci i młodzieży pisałyśmy w poście „Dlaczego tak się zachowujesz?” Są nimi: reakcja na frustrację, chęć odniesienia korzyści materialnych, lepsza pozycja społeczna, obrona siebie i innych.

Jak doskonale wszyscy o tym wiemy, w dzisiejszym świecie trwa pogoń za pieniędzmi, wiele rodziców jest bez pracy, propagowany jest konsumpcyjny tryb życia. Dzieciom często brakuje poczucia bezpieczeństwa  i akceptacji ze strony rodziców.  Nie ma autorytetów, którymi kiedyś był rodzic, nauczyciel, ksiądz. Dzieci nie odróżniają dobra i zła. Brak konsekwencji i kary za złe postepowanie powodują, że młodzi ludzie przekraczają dozwolone granice.

Wielu dorosłych nie zdaje sobie sprawy, że dzieci odbierają współczesny świat jako zagrożenie, przed którym muszą się bronić wszystkimi sposobami. Jedną z metod jest agresja skierowana przeciwko wszystkim i wszystkiemu. W związku z tym należy przede wszystkim umieć odnaleźć przyczynę, gdyż zachowanie agresywne jest tylko konsekwencją uczuć, które są w dziecku.

Ponieważ po lekturze postów „Diametralnie inne zakończenie” i „Jesteś gruby i głupi” pytaliście, co w takim razie należy zrobić, aby pomóc dzieciom, postanowiłyśmy zaproponować dekalog wychowawcy, który  nie tylko dotyczy nauczycieli, ale może być świetną wskazówką dla wielu rodziców. Najłatwiej bowiem szukać winnych, natomiast warto rozpocząć od samego siebie. Co my, jako rodzice możemy zrobić? Co ja, o ile jestem nauczycielem, wychowawcą mogę zrobić, aby nie było tylu zachowań agresywnych?

Zarówno rodzice, jak i nauczyciele muszą pamiętać, że rozmowa, spokojna rozmowa, w której przede wszystkim chcemy wysłuchać młodego człowieka, może być pierwszym krokiem w zrozumieniu jego problemów, a ostatecznie w przerwaniu łańcucha niepożądanych zachowań. Ale także warto zastanowić się nad dekalogiem,  którym się z Wami dzisiaj dzielimy.
 
Dekalog nauczyciela i wychowawcy na podstawie Małego Księcia
(za Jerzym Wójcikiem)
Według nas także dekalog rodzica:

1. Oswoić, znaczy stworzyć więzy. Jeżeli mnie oswoisz, będziemy się nawzajem potrzebować.
2. Należy wymagać tego, co można otrzymać.
3. Mam prawo żądać posłuszeństwa, jeśli moje polecenia są rozsądne.
4. Oczy są często ślepe, należy szukać sercem.
5. Śmiech jest dla życia, jak studnia na pustyni.
6. Zamiast tępić zło, lepiej szerzyć dobro.
7. Bądź silniejszy, a będziesz miał rację.
8. Kto poniża, sam jest niski.
9. Powinieneś sądzić według czynów, a nie słów.
10. Znacznie trudniej jest sądzić siebie, niż bliźniego. Jeśli potrafisz siebie dobrze osądzić, będziesz naprawdę mądry.