Czy jesteś skąpcem poznawczym?

 
SKĄPIEC

Stereotypy społeczne. Ukryte teorie osobowości

Drzwi otworzył postawny mężczyzna w samych bokserkach. Lekko przy kości, z grubym brzuchem. Półdługie przetłuszczone włosy, czarna broda. Wyglądał groźnie. Trochę jak Rumcajs, a raczej jak seryjny gwałciciel i morderca. Ponieważ miałam przeprowadzić ankietę w tym mieszkaniu, zaczęłam delikatnie się wycofywać, nie pamiętam już, co dokładnie powiedziałam, ale udało mi się wyjść. Zestresowana zapukałam do sąsiednich drzwi, gdzie mieszkała przemiła staruszkę. Zapytała mnie, czy byłam już u Pana Profesora z Politechniki w mieszkaniu obok. Dokładnie dopytałam, o które drzwi chodzi i co się okazało? Otóż mężczyzna, którego poznałam przed chwilą  był właśnie owym Profesorem. Cóż, pozory mylą a ukryte teorie osobowości działają. Reagujemy w sytuacjach niewystarczającej wiedzy. Świat wymagałby od naszych mózgów ciągłego przetwarzania informacji, wyciągania własnych wniosków w każdej sytuacji, dokonywania ocen na każdym kroku. Okazuje się jednak, że oszczędzamy energię i niechętnie wdajemy się w wymagające wysiłku przetwarzanie informacji. Jesteśmy „skąpcami poznawczymi”, tak głosi jedna z teorii. Wówczas rodzą się stereotypy, czyli uproszczone wyobrażenia na temat jakiejś grupy społecznej, zabarwione ocennie i emocjonalnie. „Skąpiąc” dalej posługujemy się np. ukrytymi teoriami osobowości, w których na podstawie jednej cechy jesteśmy w stanie przewidywać, dodawać wiele kolejnych skojarzonych cech, aby mieć pełny obraz jakiejś osoby. Efekt pierwszego wrażenia mimo tysięcy lat ewolucji ciągle działa i w 2-3 sekundy mamy już „odczucie”, co do poznanej osoby. W sytuacji Profesora, było to atawistyczne odczucie „uciekać”. W tej sytuacji odczucie okazało się akurat nieadekwatne, ale prawdopodobnie w wielu podobnych sytuacjach byłoby poprawne. Co prawda socjobiologia nie zyskała szerokiego uznania jako nauka, ale to ona uzasadniała nasze zachowania biologicznymi uwarunkowaniami. Boimy się tych, którzy wyglądają groźnie, bo mogą nas skrzywdzić, ci, którzy wyglądają odmiennie, mogą np. przenosić choroby i nas zarazić, a przetrwali przecież tylko ci, którzy potrafili dobrze i szybko oceniać innych.

Wystarcza nam czasami jedna cecha danej osoby, aby zbudować sobie cały jej obraz. Nosi okulary jest więc inteligentny, dodatkowo: można mu ufać, będzie kompetentny, dobrze doradzi, obowiązkowy itd. Jedna cecha pociąga za sobą drugą i tak rodzi się ukryta teoria osobowości. Czasami bazują na tym oszuści, których w ogóle o oszustwo nie podejrzewalibyśmy, a czasami kończy się to tak tragicznie jak w przypadku Kajetana P., dobrze wyglądającego, sympatycznego, budzącego zaufanie odcinacza głów.

Musimy mieć poczucie, że rozumiemy świat, lubimy mieć poczucie kontroli, w związku z tym wystarcza nam iluzja wiedzy, a niekoniecznie dogłębna wiedza. Szybko oceniamy nie tylko poszczególne napotkane osoby, ale całe ich grupy. W naszych głowach rodzą się stereotypy, które pozwalają nam z naiwnym przekonaniem wierzyć, że znamy innych: Cyganów, Żydów, ciemnoskórych, uchodźców, niepełnosprawnych intelektualnie, mimo, że żadnej z tych osób nie widzieliśmy nigdy w życiu. Stereotypy dotyczą rasy, płci, wyznania, pochodzenia społecznego, wykonywanego zawodu. Są dla nas drogowskazami ułatwiającymi poruszenie się w społeczeństwie, ale są jednak pewnymi szablonami, które niestety jak każdy szablon są zbyt uproszczone i niestety nie zawsze sprawdzają się w przypadku konkretnej osoby, którą „zakwalifikujemy” do danej grupy społecznej. Jesteśmy przecież tak różni. Od stereotypu dzieli nas krok do uprzedzeń a potem do dyskryminacji. Mówi się, że stereotypy dziedziczymy społecznie. Małe dziecko, gdy do pokoju wchodzi obca osoba, spojrzy najpierw na mamę, która jest razem z nim i od niej przejmie zachowanie, stosunek do obcego. To nie jego własna przemyślana decyzja i ocena.

Tak więc następnym razem, gdy ocenimy kogoś, pomyślmy, czy to faktycznie nasza niezależna i prawdziwa ocena, a może jedynie wpływ stereotypów, ukrytych teorii osobowości, które zadziałały, bo sami nie mieliśmy wystarczających informacji?

POWIĄZANE POSTY:

"Jak Cię widzą, tak cię piszą"

"Niespodzianka od losu"