UCIECZKA PRZED WSTYDEM

UCIECZKA PRZED WSTYDEM

Jak zwalczyć destruktywny wstyd? 

Nina w końcu zrozumiała, że żadne rany nie znikają. Co prawda, mogą się zabliźnić, ale potrafią dawać o sobie znać latami. Przypominają o tym, czego doświadczyliśmy, a przed czym chcieliśmy uciec jak najdalej, by wymazać z pamięci, zapomnieć. Dla niej taką ucieczką był wyjazd do Australii. Miała nadzieję, że tam odetnie się od przeszłości i zacznie nowy rozdział swojego życia, który pozwoli jej raz na zawsze zapomnieć. Dzisiaj wie, że tak się nie stało.
 
Australia… Czy można było wyjechać dalej? Chyba nie! Australia miała być miejscem schronienia przed światem, który tak bardzo przypominał o wstydzie, o emocji, która paliła od środka, która powodowała chęć zapadnięcia się pod ziemię, ukrycia się przed ciekawskim wzrokiem sąsiadów, przed pytaniami nauczycieli, a przede wszystkim przed niemożnością bycia normalnym dzieckiem, które czułoby się bezpiecznie w swoim domu i nie musiałoby żyć w ciągłym zakłamaniu.
 
Przed rokiem, patrząc w piękne błękitne oczy dziewczynki, którą przyprowadzili rodzice na zajęcia tańca, Nina zobaczyła siebie. Przeglądając się w błękicie oczu dziesięciolatki, przypomniała sobie swoje dzieciństwo i wiecznie smutne oczy. Wróciły tamte emocje. Wrócił wstyd, który towarzyszył jej od wczesnych lat życia. Doskonale pamięta, jak wstydziła się, gdy pijana matka wracała z pracy. Wstydziła się, bo nie miała pewności, czy kogoś po drodze nie spotkała. Obserwowała po takich incydentach zachowania sąsiadów, kolegów, koleżanek, nauczycieli. Przecież mogli ją widzieć. A ona jako dziecko była bezradna. Ciężko jej też zapomnieć o tym, co czuła, gdy koleżanki chciały odwiedzić ją po zajęciach w szkole. Nie zapomni, ile musiała się nakombinować ze strachu, bo bała się, że w domu zastanie nietrzeźwą mamę.
 
Wyjazd do Australii miał być wyzwoleniem od wstydu, a dziś wie, że jego piętno dźwiga na barkach od lat. Z pomocą psychologa próbuje odnaleźć siebie. Odnaleźć Ninę - osobę wartościową, uczciwą, pracowitą, zasługującą na szacunek i miłość. Do niedawna jeszcze czuła się bezwartościowa, gorsza, okaleczona swoją przeszłością.
 
Wstyd. Każdy z nas czegoś się kiedyś wstydził albo się wstydzi. Wstydzimy się tego, czego nie zrobiliśmy albo tego, co uczyniliśmy, a było niewłaściwe. Wstydzimy się wypowiedzianych słów albo zaniechania działań, a czasem naszych myśli. Niekiedy wstyd staje się dla nas nauką, wskazówką, dzięki której nie powtórzymy naszych błędów i będziemy wiedzieli, czego unikać w przyszłości. Ale wstyd bywa też ciężarem, z którym niełatwo jest iść przez życie, tak jak to miało miejsce w przypadku Niny. Wstyd bywa trucizną, która niszczy nas, która powoduje, że unikamy ludzi, ale uciekamy też przed sobą, mając poczucie, że coś jest z nami nie tak i nie zasługujemy na nic dobrego.
 
Dr Adam Zemełka w  książce „Autoterapia” napisał: „Próbując uporządkować obszary <<wstydorodne>>, możemy wymienić następujące aspekty naszego Ja :

• Ja fizyczne - związane z ciałem, wyglądem, zdrowiem/chorobą,
• Ja psychiczne - temperament, cechy osobowości, uczucia, potrzeby,
• Ja społeczne - płeć, pochodzenie etniczne, rodzina, funkcjonowanie w relacjach interpersonalnych,
• Ja duchowe - system wartości, religia."*

Według niego "wstyd, mimo że jest emocją przez większość z nas nielubianą, odgrywa szereg istotnych ról w naszym codziennym życiu.” Są to role:

• Informacyjna - źródło wiedzy o sobie samym, poznając bowiem obszary własnej wstydliwości, pogłębiamy wiedzę na swój temat.
• Motywacyjna - bodziec do zmiany, motywator rozwoju, skłaniający do pokonywania własnych niedoskonałości i doskonalenia słabszych stron.
• Regulacyjna - strażnik norm społecznych, granic interpersonalnych, będący swoistym drogowskazem relacji, chroniącym prywatność i intymność. Człowiek, który byłby całkowicie pozbawiony wstydu, prawdopodobnie nie zdołałby nawiązać jakichkolwiek bliższych relacji.

 
Wstyd jest naturalną emocją. Problem zaczyna się w momencie, gdy wstyd zaczyna nas niszczyć, działać demotywująco, tak jak było w przypadku Niny. On stał się panem jej życia, a ona była jego sługą.

„Samo doświadczanie wstydu jest zjawiskiem w pełni naturalnym, a z perspektywy relacji społecznych nawet pożądanym. Problem pojawia się wtedy, gdy mamy do czynienia z tzw. destruktywnym wstydem. Niszczący wstyd działa demobilizująco, prowadzi do aktywacji mechanizmów obronnych, które mogą ulegać utrwaleniu. Destruktywny wstyd od konstruktywnego odróżnia intensywność doświadczania (może być odczuwany jako obezwładniający), częstość pojawiania się (można mieć wrażenie jego nieustanności) oraz wpływ na  funkcjonowanie człowieka (powoduje rezygnację z działań, wycofanie z ważnych sfer życia, izolację).”*
 
Jak zatem zwalczyć destruktywny wstyd? Czy możemy sami zrobić coś ze swoim wstydem? Z tym obciążeniem, które niesiemy przez wiele lat naszego życia? Oczywiście, że tak! Tak jak w przypadku Niny z pomocą może przyjść psycholog, ale jest też inna droga. Dr Adam Zemełka pokazuje nam w swojej nowej książce wiele obszarów naszego życia, w których możemy dokonywać zmian, korzystając z zasobów, które już posiadamy, o ile tylko będziemy na to gotowi.
 
Poniżej proponujemy jedno z ćwiczeń z wyżej wspomnianego poradnika, które wielu z nas może pomóc żyć spokojniej, pełniej i szczęśliwiej.

1. Warto rozpocząć od uznania, że wstyd stanowi dla nas kłopot, a następnie przejść do zidentyfikowania obszarów swojego życia szczególnie dotkniętych przez wstyd. Dobrze odpowiedzieć sobie szczerze na pytania: „Czego się wstydzę?”, „Jak się wstydzę?” - i to bez zbędnej cenzury, ponieważ dokładna eksploracja poszczególnych obszarów funkcjonowania ogarniętych przez wstyd to absolutny fundament. Zanim zaczniemy walczyć z wrogiem, musimy go dokładnie poznać.
2. Pogodzenie się i oswojenie ze wstydem (koniec z demonizowaniem wstydu jako emocji nie do zniesienia). Zaakceptuj wstyd jako jedną z emocji doświadczanych  przez Ciebie, która - mimo że jest nieprzyjemna - ma również korzystne aspekty. Nie oceniaj wstydu w kategoriach moralnych. Uznaj wstyd za nieodłączny i potrzebny element swego życia.
3. „Odtrucie”, czyli zmniejszenie wstydu do rozmiarów umożliwiających działanie.

Oto kilka konkretnych technik, które można zastosować:

• Rozmowa na temat swojego wstydu. Uczy bardziej aktywnego podejścia do wstydu, pozbawia ciągłego lęku przed zdemaskowaniem, umożliwia uzyskanie informacji zwrotnych, poszerza pulę doświadczeń i rozwiązań.
• Technika „tak jakby” (z ang. as if). Można ją też nazwać zabawą w udawanie. Stań się na parę chwil aktorem, który nie uczestniczy w danej sytuacji, lecz odgrywa rolę (na przykład nawiązując rozmowę z nieznajomą osobą, wyobraź sobie, że jesteś aktorem, którego zadaniem jest rozpoczęcie dialogu). Nie chodzi o to, żeby oszukiwać, ale o to, by nauczyć się oddzielać emocje od Ja, dystansować się od własnych słabości, nie traktować ich jako dominujących aspektów osobowości, przełamywać bierność i pesymizm. Można by rzec, że sednem tej techniki jest, by tak udawać, aż zaczniesz sam sobie wierzyć.
• Dowartościowanie. Polega na podnoszeniu poczucia własnej wartości i wyciszaniu autokrytycznych dialogów (w których pojawiają się w kółko takie wyrażenia jak „Nie nadaję się”, „Jestem nie taki, jak trzeba”, „Nie wypada mi”). Dowartościowanie można uzyskać poprzez chwalenie siebie i odnoszenie się do siebie z szacunkiem. Aby to osiągnąć, potrzeba cierpliwości i konsekwencji. Możesz to uczynić m.in. poprzez stworzenie listy zdań pełnych szacunku do siebie, które będziesz mógł powtarzać sobie w myślach lub szeptem w momencie, kiedy znajdziesz się w zawstydzającej sytuacji.
• „Przełamywanie” wstydu. Stosowanie różnych eksperymentów z zachowaniami, które do tej pory były przez nas powstrzymywane przez wstyd. Warto stworzyć listę zachowań uporządkowanych od najmniej do najbardziej wstydorodnych. Na przykład osoba, która doświadcza silnego wstydu w kontaktach społecznych, może stworzyć listę zachowań interpersonalnych sprawiających jej kłopot, poczynając od rozmowy o pogodzie ze znaną osobą, a kończąc na zainicjowaniu dialogu z kimś obcym w miejscu publicznym. Eksperymentowanie, czyli trening zachowań, należy rozpocząć od sytuacji, którą oceniamy jako najbardziej bezpieczną. Kiedy uda nam się osiągnąć taki poziom radzenia sobie w danym obszarze, że wstyd nie będzie zakłócał swobody działania, przejdziemy do ćwiczeń z kolejną, bardziej wstydliwą sytuacją. Krok po kroku „zdobywamy” kolejne punkty z utworzonej listy.

* Fragmenty i cytaty pochodzą z książki dr A. Zemełki "Autoterapia", Wydawnictwo Sensus, 2023
**Post powstał we współpracy z Wydawnictwem Sensus
 

POLECAMY: 

KUPISZ TUTAJ>>

​Dr Adam Zemełka

AUTOTERAPIA. Sto dni do szczęśliwego życia. 

Wydawnictwo Sensus

PREMIERA ODBYŁA SIĘ 25 KWIETNIA 2023 ROKU