​„Odeszli stąd, aby żyć…” i żyją również w naszych myślach oraz sercu. Szczególnie w pierwszych dniach listopada wspominany osoby, których z nami już nie ma. Czasem byliśmy przygotowani na ich odejście (tak się nam się może wydawało, ale śmierć przychodzi chyba zawsze za wcześnie i nie w porę), czasem odeszli całkiem niespodziewanie.

​Rozpacz i ból

​Z psychologicznego punktu widzenia wspomnienia o tych, co odeszli mogą rozbudzić w nas smutek, żal, złość, gniew, zazdrość, czyli emocje, które nakręcą w nas spiralę destruktywnej frustracji. Szczególnie, gdy chodzi o osoby bardzo nam bliskie, z którą byliśmy związani emocjonalnie. Mama, mąż, ojciec, ukochana babcia, a czasem i własne dziecko. 
​
Wdzięczność za czas​

Ale może być też inny wymiar wspomnień. Wspomnień, wyzwalających w nas wdzięczność za czas, który był dany do przeżycia z tymi, których kochaliśmy, a którzy odeszli.
 
W ten listopadowy czas pamiętajmy o tym, co poza wspomnieniami i fotografiami, z których uśmiechają się do nas, zostawili. Pamiętajmy o wszystkich dobrych chwilach, przywołajmy w pamięci wszystkie szczęśliwe wydarzenia. Zostało nam też po Nich świadectwo Ich życia, Ich mądrość, dobroć, miłość, którymi się z nami dzielili oraz posag w postaci poczucia naszej wartości i wiary w siebie, to wszystko w co nas wyposażyli, a czego nikt nigdy nam nie odbierze. I o tym nie zapominajmy.

Miłość i śmierć

W jednym z postów "Wywracać świat do góry nogami" pisałyśmy o tym, co dzieje się, gdy krzyżują się drogi miłości i śmierci - gdy śmierć zabiera miłość naszego życia, kogoś, kto nadawał mu sens, był naszą ostoją. Gdy umieramy wraz z człowiekiem, którego chcielibyśmy zatrzymać z wszystkich naszych sił, pomimo że wiemy, iż koniec zbliża się nieuchronnie.


​,,Czas leczy rany"​

Mówimy, że „czas leczy rany” i dlatego potrzebna jest nam żałoba. Nie chodzi w niej o to, aby zapomnieć i zaprzeczyć swoim uczuciom. W różnych kulturach i religiach żałoba trwa rok – nie bez przyczyny. Przez ten rok mamy czas, aby nauczyć się żyć bez utraconej osoby. Przeżyć po kolei wszystkie pory roku, różne rocznice, urodziny, wydarzenia – bez Niej, bez Niego i dla większości opuszczonych „rana” po stracie zacznie się goić, będzie mniejsza, mniej dokuczliwa. Co nie znaczy, że zniknie zupełnie. Dziękujmy za dobry czas, jaki mogliśmy przeżyć, z tymi, których teraz z nami już nie ma.

A wszystkich przeżywających żałobę odsyłamy do przepięknej książki "Mózg w żałobie", której autorka Lisa Shulman - neurolog  przeprowadza czytelnika  przez kolejne etapy żałoby, ukazując życie w nowym wymiarze, życie, które początkowo przypomina pobojowisko, ale stopniowo, malutkimi kroczkami prowadzi do innej rzeczywistości, w której można na nowo odnaleźć siebie. Na przykładzie własnego doświadczenia chce pomóc wszystkim tym, którzy utracili dobrze im znaną codzienność, w której czuli się bezpiecznie, a którzy po stracie ukochanej osoby nie wiedzą i nie wierzą w to, że jest możliwe normalne funkcjonowanie bez człowieka, który stanowił przez długie lata nieodzowną część ich świata.

POWIĄZANE ARTYKUŁY:

Wywracać świat do góry nogami
​List z drugiego brzegu
Wiara we własne możliwości to pewność
​

Smutek będący uczuciem, któremu  towarzyszy obniżenie nastroju i poczucie krzywdy, jest podobno najtrwalszą emocją. Dlaczego? Otóż, według naukowców z Belgii, miedzy innymi Philippe Verduyn, smutkowi towarzyszą wydarzenia, które mają realny wpływ na nasze życie, na przykład strata bliskiej osoby, wypadek. One przechowywane są długo w naszej pamięci, aż do czasu, kiedy zaczniemy funkcjonować na wcześniejszym poziomie emocjonalnym.

Pięknie tę emocję przedstawił ksiądz Zwoliński w wierszu "Łza".
​​

W wczorajszym poście "Tylko do czasu" napisałyśmy, iż życie z partnerem w depresji to sztuka, gdyż osoba ta odmawia pomocy, co sprawia, że bliscy stają się bezradni. Nie wiedzą, czy na siłę mają przekonywać, pocieszać, czy lepiej się wycofać.  Jacek – bohater naszego postu nie umiał dłużej tak żyć i postanowił odejść. Przerosła go ta trudna sytuacja.
Co zrobić, by pomóc osobom, które kochamy, a które potrzebują naszej pomocy, pomimo, iż swoją postawą pokazują zupełnie coś innego.

Poniżej kilka wskazówek, które dla partnerów osób z depresja mogą być cenne:

1. Nie patrz przez pryzmat zaburzenia, ale dostrzegaj ukochanego człowieka.
2. Bądź wsparciem.
3. Słuchaj i nie bagatelizuj.
4. Okaż wyrozumiałość.
5. Nie oceniaj, nie obwiniaj, nie obarczaj poczuciem winy.
6. Dawaj realistyczną nadzieję na wyjście z depresji.
7. Nie wprowadzaj zmian w dotychczasowym trybie życia.
8. Zadbaj o regularny tryb dnia.
9. Zachęcaj do wstawania z łóżka, zadbania o higienę.
10. Nie obrażaj się, nie unoś się ambicją, gdy słyszysz to, czego nie chcesz słyszeć.
11. Nie analizuj przyczyn obecnego stanu rzeczy.
12. Zachęcaj do aktywności fizycznej i twórczej.
13. Unikaj zwrotów: ogarnij się, dasz radę, zmobilizuj się, nie bądź mięczakiem, chcieć to móc, weź się w garść.
14. Nie wyśmiewaj i nie ośmieszaj.
15. Podkreślaj mocne strony.

​

​Jeżeli przeżywasz trudne chwile, nie możesz poradzić sobie z tłumionymi uczuciami, targają Tobą emocje - pomożemy CI. O ile chcesz skorzystać  z naszej wiedzy i doświadczenia, zapraszamy na porady on line. Wielu osobom pomogłyśmy, pomożemy i Tobie :) Możemy pomóc Ci inaczej patrzeć na świat... bo przecież wszystko zaczyna się w naszej głowie!

Czy to spotkanie miało sens? Kinga uważała, że tak. Długo zastanawiała się, zanim zadzwoniła do Jacka. Ale dla Magdy gotowa była zrobić wszystko i serce pękało jej, widząc, że nie może przyjaciółce pomóc.

Poznały się jeszcze w liceum. Magda imponowała jej na każdym polu. Nie tylko była atrakcyjna, ale i inteligentna, wrażliwa, chętna do niesienia pomocy. A życia nie miała usłanego różami. Przez długi czas Kinga nie miała pojęcia o życiu koleżanki. Przed pierwszą wizytą w jej domu dowiedziała się, że Magda mieszka tyko z niepełnosprawną mamą. Ojciec odszedł, gdy jej mama uległa wypadkowi. Wracając z pracy, została potrącona przez samochód i w efekcie znalazła się na wózku. Ich życie uległo totalnej zmianie, czego ojciec Magdy nie potrafił zaakceptować. Przerosła go ta sytuacja i odszedł. Magda nie poddała się. Opiekowała się mamą, nie zaniedbując przy tym nauki. Ale to był tylko początek trudnej drogi, która była przed nią. Mówi się, że nieszczęścia chodzą parami. Ktoś wierzący w to, znalazłby potwierdzenie w życiu Magdy. Po dwóch latach od wypadku, jej mama zachorowała na raka trzustki i po sześciu miesiącach zmarła. Magdę ta sytuacja przerosła. Zamknęła się w sobie, stała się jakby nieobecna. Wówczas za namową Kingi skorzystała z pomocy terapeuty i stanęła na nogi. Bez problemu dostała się na pedagogikę. Studia łączyła z wolontariatem, zajmując się dziećmi w ośrodku dla niepełnosprawnych. To sprawiało jej wielka radość i satysfakcję.

Kinga  nie zapomni radości przyjaciółki, gdy ta poznała Jacka. Oczy błyszczały jej ze szczęścia, była wniebowzięta. Uważała, że w końcu zacznie nowy rozdział swojego życia. Wierzyła, że te wszystkie smutki, tragedie, to już przeszłość. I tak to faktycznie wyglądało. Niestety tylko do czasu…

Wiadomość o ciąży sprawiła, że Magda unosiła się dwa metry nad ziemią. Zawsze kochała dzieci. Pochylała się nad tymi najbardziej potrzebującymi i pokrzywdzonymi przez los. A teraz oczekiwała swojego maleństwa. Kinga pamięta, jak zaprosiła ją na szarlotkę i podzieliła się swoim wielkim szczęście. Nie trwało ono jednak długo. Poronienie sprawiło, że jej świat się zawalił. Utrata ciąży była momentem przełomowym w życiu Magdy.

Schudła, straciła ochotę na cokolwiek, miała zmienne nastroje, nie mogła spać w nocy, zamknęła się w sobie. Kinga patrzyła z bólem w sercu na przyjaciółkę. Wiedziała, że ta potrzebuje wsparcia osób bliskich, szczególnie Jacka. Natomiast wiadomość o jego decyzji o odejściu ścięła ją z nóg. Jak może? To nieludzkie, zostawić kogoś w momencie, gdy ta osoba tego najbardziej potrzebuje? Dlatego postanowiła się z nim spotkać, pomimo, iż nigdy wcześniej nie wchodziła z butami w życie drugiego człowieka.

Jacek tłumaczył, że dojrzewał do tej decyzji, że to nie impuls, chwila słabości. Twierdził, że dłużej tak nie potrafi żyć. Mówił, że Magda nie chce przyjąć pomocy. Im bardziej on się stara, tym bardziej jest odpychany, a na słowa „Życie przed nami”, „Weź się w garść” żona reaguje płaczem i histerią. Stracił siły i nadzieję. Obawia się, że za chwilę sam będzie potrzebował pomocy…

Życie z partnerem w depresji to sztuka. W związkach tych jest większy poziom stresu aniżeli w innych, wybucha więcej sytuacji konfliktowych. Osoba z depresją odmawia pomocy, co sprawia, że partner staje się bezradny. Sam w pewnym momencie nie wie, czy na siłę ma przekonywać, pocieszać, czy lepiej się wycofać. Dlatego często partnerzy, z których jeden cierpi na depresję izolują się, a czasami tak jak postanowił Jacek , odchodzą.

* Imiona i okoliczności zostały zmienione tak, aby uniemożliwić identyfikację realnych osób.
​

Jeżeli przeżywasz trudne chwile, nie możesz poradzić sobie z tłumionymi uczuciami, targają Tobą emocje - pomożemy CI. O ile chcesz skorzystać  z naszej wiedzy i doświadczenia, zapraszamy na porady on line. Wielu osobom pomogłyśmy, pomożemy i Tobie :) Możemy pomóc Ci inaczej patrzeć na świat... bo przecież wszystko zaczyna się w naszej głowie! ​

Czy zastanawialiście się, czy w dzisiejszej dobie, gdy brak czasu na kontakty z drugim człowiekiem, kiedy mamy wiele alternatyw na spędzenie wolnych chwil oraz na otrzymanie wsparcia z różnych instytucji, przyjaźń nie przeżywa kryzysu? Otóż badania profesora Czapińskiego zaprzeczają takim naszym przypuszczeniom i potwierdzają wartość przyjaźni dla nas Polaków. Na podstawie wyników badań można wysnuć optymistyczny wniosek, że znajdujemy sposoby do pielęgnowania przyjaźni, a nie preteksty, by ją zerwać. Być może zdajemy sobie sprawę, że nic nie zastąpi prawdziwej przyjaźni i wiemy, jak wiele wnosi ona do naszego życia.

Wiele badań potwierdza, że przyjaźń jest niezwykle ważna dla naszego życia i dzięki niej możemy stawać się osobami szczęśliwszymi. Czyli nie tylko szczęściem możemy się dzielić z przyjaciółmi, ale i odwrotnie - przyjaciele mogą mieć wpływ na nasze poczucie szczęścia. Okazuje się, że osoby, które mają słaby kontakt z innymi i źle radzą sobie w relacjach interpersonalnych, są narażone na 50-procentowe większe ryzyko śmierci na każdym etapie życia, niż te, które mają przyjaciół. Wnioski z badań dowodzą, że niezależnie od wieku i stanu zdrowia osoby posiadające silniejsze relacje żyją dłużej.

Gdy nie mamy przyjaciół w naszym ciele mają miejsce procesy, które są podobne do tych, które odczuwamy podczas fizycznego bólu. U osób samotnych stwierdza się podwyższony poziom kortyzolu (hormonu stresu). Podwyższony poziom kortyzolu zachęca nas do poszukiwania towarzystwa. Nie tylko dlatego szukamy wówczas przyjaciół, aby stanowili dla nas wsparcie, ale okazuje się, że sytuacja stresowa – którą przeżywamy wspólnie z przyjacielem – powoduje, że wytwarza się u nas mniejsza dawka kortyzolu. Tak więc przyjaźń działa również na poziomie biologicznym, nie tylko psychologicznym :)

Naukowcy z Uniwersytetu Harvarda i Uniwersytetu Kalifornijskiego stwierdzili, że osoby, które się przyjaźnią są podobne do siebie pod względem genetycznym w takim stopniu, jak gdyby byli kuzynami czwartego stopnia. Można więc powiedzieć, że przyjaźń mamy niejako zapisaną w genach, czyli w naszym ciele.
​
Oczywiście warto zastanowić się nad tym, kto jest prawdziwym przyjacielem? Z pewnością nie jest to osoba, która rywalizuje z nami, obraża się, gdy nie możemy być do jej dyspozycji, jest zazdrosna, wypomina nam błędy, nie potrafi wybaczyć, bierze nas na litość, wzbudza w nas poczucie winy. Jaka zatem powinna być? O tym pisałyśmy w poście "Przyjaźń dodaje nam skrzydeł". Wszystkich z Was, którzy chcą pielęgnować swoją przyjaźń, a przede wszystkim nauczyć dziecko rozpoznawania prawdziwych przyjaciół, dzięki czemu z pewnością w swoim życiu będzie szczęśliwsze, a jak się okazuje, również zdrowsze, zachęcamy do sięgnięcia po lekturę „Przyjaźń. Opowiastki dla dzieci.” Pomimo że książka jest adresowana do dzieci, każdy z nas odnajdzie w niej wiele cennych rad. 

POWIĄZANE ARTYKUŁY:

Przyjaźń dodaje nam skrzydeł
Czasami po prostu milczą

Niedzielny rodzinny spacer po warszawskich Bielanach. Rodzice z małym dzieckiem w wózku. Idą, rozmawiają się, śmieją. Świeci słońce, po prostu piękny spokojny dzień. Nie przewidują tragedii, która za chwilę się wydarzy i zmieni już na zawsze ich świat. Gdy przechodzą przez przejście dla pieszych rozpędzony samochód uderza z całym impetem w młodego ojca, który cudem wypycha jeszcze na chodnik swoją żonę i wózek z dzieckiem, ratując im życie. Mimo długiej reanimacji nie udaje się go uratować. Prawdziwy bohater, który w ułamkach sekundy wie, co musi zrobić. Inaczej mogliby zginąć wszyscy. Jak donoszą media - żona nie odniosła poważniejszych obrażeń, a dziecko, które wypadło z wózka trafiło do szpitala (według niektórych wiadomości – jest w stanie ciężkim).
 
Czy jesteście sobie w stanie wyobrazić stan, w jakim znajduje się teraz żona, której świat zawalił się w kilka sekund? Co czuje, co myśli? Czy drugi człowiek jest w ogóle zdolny, aby to wiedzieć, jeśli nie był nigdy w podobnej sytuacji? Trzeba przeżyć podobną tragedię, by wiedzieć naprawdę, jaki to wszechogarniający ból, jak potworne cierpienie, żal, rozpacz, smutek, gniew, stres…
 
O tym jak wygląda życie „po” pisze m.in. neurolog dr Lisa Shulman w książce „Mózg w żałobie” – żona, która do samego końca towarzyszyła swojemu mężowi w walce ze śmiertelną chorobą (pisaliśmy o tym w sobotnim poście „Wywracać świat do góry nogami”). Może śmierć jej męża nie nastąpiła nagle, ale czy to powoduje, że jej emocje były mniejsze? Nie powinniśmy oceniać, czyjejś reakcji na stratę.
 
Autorka „Mózgu w żałobie” opisuje trzy zasady leczenia umysłu i mózgu po stracie. Próbuje w sposób zrozumiały dla czytelnika - nie będącego lekarzem - wytłumaczyć ten proces od strony neurologicznej, po to, by pokazać, jak powrócić do zdrowia po poważnej stracie i długotrwałej traumie emocjonalnej. Oto 3 zasady, jakie sformułowała:

1. Integracja podświadomości i świadomości.
2. Zanurzenie – rozproszenie uwagi.
3. Otwarcie umysłu na nowe możliwości.

W pierwszym momencie traumatyczna strata blokuje naszemu umysłowi dostęp do bolesnych emocji i wspomnień. W przypadku ciężkich urazów psychicznych może skrajnie dojść nawet do amnezji dysocjacyjnej, czyli częściowej lub całkowitej utraty pamięci, dotyczącej niezwykle trudnych wydarzeń. Na krótką metę mechanizmy obronne mają ogromny sens i są potrzebne w tym pierwszym momencie, jednak na dłuższą metę – będą uniemożliwiały nam zdrowe funkcjonowanie na co dzień. Dlatego w myśl pierwszej zasady „integracji podświadomości i świadomości” musimy stopniowo bolesne doświadczenia przywracać do świadomej pamięci i dzięki temu włączać je do historii naszego życia. Jak mówił Carl Jung – wybitny psychoanalityk „Dopóki nie uczynisz nieświadomego świadomym, będzie ono kierowało twoim życiem i będziesz nazywał je losem”.
 
Przywracanie do pamięci możliwe jest dzięki „zanurzeniu” i „rozproszeniu uwagi”, o których mówi druga zasada. „Zanurzanie” to powolny, stopniowy proces refleksji nad traumatycznymi uczuciami i wspomnieniami, podczas którego jedno wspomnienie odblokowuje powoli drugie. Zwiększa naszą świadomość na temat trudnych wspomnień. Może odbywać się w gabinecie psychologa w czasie sesji terapeutycznych, ale także przez takie praktyki, jak np. pisanie dziennika/pamiętnika, uczestnictwo w ukierunkowanych wykładach, szkoleniach czy grupach wsparcia. Ponieważ nie jest to łatwy proces, ważne, aby jednocześnie towarzyszyły mu momenty odpoczynku, tzw. „rozpraszanie uwagi”. Np. przebywanie na łonie przyrody, turystyka, aktywność fizyczna, hobby (typu: fotografia, ceramika, rysowanie), uczenie się nowych umiejętności, uczestnictwo w akcjach społecznie pożytecznych, itd.
​
Z czasem (dla każdego będzie to inny okres) zacznie następować stopniowy proces wychodzenia na prostą, gdy nasz umysł zacznie otwierać się na nowe możliwości na przyszłość, nasza tożsamość zacznie się odbudowywać. Lisa Shulman po pięciu latach od śmierci męża pisze: „Przystosowanie się do samotności jest zarówno atutem, jak i pułapką. Moje największe wyzwanie wynika z tego, że Bill i ja zbudowaliśmy wyjątkowe życie, pełne wzajemnego oddania. Zbudowanie od zera nowego życia osobistego wciąż jest nieosiągalne. Doceniam szczęście bycia otoczoną przez rodzinę, kolegów, współpracowników, pacjentów, studentów i sąsiadów, nabrałam szacunku do możliwości nawiązania prostych relacji międzyludzkich każdego dnia. Każdy krok wydaje się podstawowy, ale efekt kulminacyjny jest pokrzepiający – mniej izolacji i większe poczucie celu”*.
 
Może to słabe pocieszanie dla tych, którzy teraz ogromnie cierpią i przeżywają niewyobrażalną stratę, która wywróciła ich życie do góry nogami. Ale pokazuje to nikłe światełko w tunelu… Choć dotarcie do niego zajmie jeszcze dużo dużo czasu…

*Fragment i cytaty pochodzą z książki Dr Lisy Shulman "Mózg w żałobie", Wyd. Filia, 2019