KASIA
​Otworzyła okno, bo potrzebowała zimnego powietrza, dusiła się pod nagłą lawiną emocji, której nie mogła powstrzymać. Dostrzegała, że robi się coraz większą pesymistką. Coraz częściej irytowali ją inni ludzie. Miała pretensje do męża, że nie umie wykorzystać swojego potencjału, miała żal do rodziców, że nie zapewnili jej lepszego startu, patrzyła ze złością na koleżanki w pracy, które miały lepiej niż ona. Dostrzegała, że coraz częściej zalewa ją fala żalu, zazdrości, pretensji do całego świata. Widziała, że coraz częściej wpada w złość, ale nie wiedziała jak to zmienić.

HELA
Hela długo nie mogła dojść do siebie po śmierci męża. Wpadła w depresję. Uważała, że Bóg się od niej odwrócił, obwiniała go o krzyż, który dostała na swoje barki, a pod którego ciężarem się ugięła i nie miała już sił, aby się podnieść i iść dalej. Wiara, która pomagała jej przez długie lata znajdywać właściwy kierunek i stanowiła w dużej mierze o jej poczuciu bezpieczeństwa, rozpadła się na malutkie kawałeczki. Znalazła się w punkcie, z którego nie widziała światełka w tunelu swojego życia, w którym w danym momencie się znalazła. Straciła samokontrolę. Wszystko widziała w ciemnych barwach.

POLA
Od wczesnego dzieciństwa nosiła w sobie traumy i rany. Z każdym rokiem swojego życia kumulowała rozczarowania i urazy. Czuła się bezwartościowa, gorsza od innych. Obawiała się nieprzewidywalności życia. Wciąż żyła z lękiem, obawiała się, że grunt pewnego dnia może osunąć się pod jej nogami. Panicznie bała się, że znów kogoś w swoim życiu straci, dlatego nie wchodziła w bliższe relacje ze strachu przed opuszczeniem. Wiedziała, że za miłość i przywiązanie trzeba płacić. Uważała też, że nic w życiu dobrego nie może jej już spotkać. Przyjmowała wobec życia postawę wycofania, pełną obaw. Coraz częściej też zaglądała do kieliszka.

KASIA
Zarówno mąż, jak i przyjaciółki dostrzegli, że Kasia straciła dawną radość życia. Z roku na rok stawała się coraz bardziej zrzędliwa, niezadowolona z tego, co miała, wytykająca wszystkim błędy. Bliscy dostrzegli, że wykorzystuje swoją przewagę wynikającą z wieku, roli, pozycji nad innymi i byli przekonani, że nie jest to wynikiem jej siły, ale bezradności, która powoduje, że wpada w złość, zastrasza, szantażuje. Kasia miała szczęście, że kochające ją osoby pomimo że czasami miały już dość jej zachowania, umiały pokazać, na czym polega jej problem. W sposób subtelny uświadomili, że się zapętliła, poddała niszczącym emocjom, że zamiast oczekiwać od innych i losu zmiany zachowania, powinna sama przejmować kontrolę i dokonywać zmian. Do Kasi powoli zaczęło docierać, że przeszkody i upadki należy traktować jak szanse i możliwości. Zrozumiała też, że otaczała się od dłuższego czasu ludźmi, których emocje i sposoby myślenia wpływały na nią negatywnie, zarażając ją pesymizmem i ucząc wchodzić w role ofiary.

HELA
Tylko przypadek sprawił, że kolejnej bezsennej nocy Hela przeglądając Internet, trafiła na artykuł pisany przez psychologa. Obraz życzliwych oczu terapeutki spoglądających na zdjęciu oraz znajdujące się pod fotografią słowa skierowane do osób potrzebujących wsparcia, przez kolejne dni powracały do niej jak bumerang. Hela znalazła siłę, a może był to akt desperacji, i napisała maila. Terapia spowodowała, że zmieniła nastawienie do życia, do siebie i innych. Małymi kroczkami zaczynała zmieniać swoje myślenie. I powoli udawało jej się odzyskiwać spokój i nadzieję.

POLA
Czy czuła się jak w więzieniu, które sobie sama zafundowała? Chyba nie! Uświadomienie sobie tego powinno dawać możliwość wyboru i skłaniać do działania. A przecież wygodniej było zamykać się i kulić w sobie. Niewątpliwie łatwiej było obwiniać innych, użalać się nad swoją przeszłością, niż wziąć odpowiedzialność za swoje życie, nabrać zdrowego dystansu i podjąć radykalną decyzję o zmianie, aby zawalczyć o siebie. Pola pamięta dokładnie ten dzień, w którym nastąpił punkt zwrotny. Potrzebowała chyba lustra, aby móc się przejrzeć. I przejrzała się w oczach bohaterki filmu ukazującego problem ran dzieciństwa i alkoholizmu. Zrozumiała, że nie ponosi winy za to, co działo się w jej domu, gdy miała 5, 10 czy 15 lat. Dotarło do niej, że wówczas była dzieckiem i miała prawo do tego, by odczuwać bezradność, lęk, by mieć poczucie niesprawiedliwości. Ale dzisiaj jest w innym miejscu i ponosi odpowiedzialność za każdą podjęta decyzję i za zaniechanie działań. Ta świadomość i ta odwaga skonfrontowania się z samą sobą, z trudną przeszłością spowodowała, że w więzieniu, w którym tkwiła na własne życzenie, w końcu zaczęła zrywać murom zęby krat.

Kasie, Heleny, Pole… Wiele ich wśród nas. Wielu z nas podobnie jak one uwikłanych jest w różnego rodzaju więzy. Rany przeszłości, emocje, niezdrowe przywiązania, nałogi powodują, że nie możemy oddychać pełną piersią, wchodzić w zdrowe relacje i smakować życia. Jesteśmy bezradni, smutni, paraliżuje nas wstyd, zazdrość, blokuje poczucie gorszości, tracimy do siebie szacunek, wiarę w swoje możliwości. Jak wyjść z tego impasu? Zwykle potrzebny jest albo impuls, albo drugi człowiek, który pomoże nam zmienić perspektywę i zawalczyć o siebie, gdyż nigdy nie jest za późno. Poniżej przedstawiam dwanaście wskazówek Roberta Greene'a, które zaczerpnęłam z książki "Prawa na każdy dzień" będącej pewnego rodzaju poradnikiem. Jego rady moim zdaniem mogą stanowić pewnego rodzaju błysk, który pozwoli na refleksję i pomoże między innymi rozpoznać swoje talenty, nauczyć się przenikać do serc i umysłów innych ludzi, a także doświadczać radości i szczęścia.

1. Zaakceptuj swoje ograniczenia i wykorzystaj to, co masz do dyspozycji, zamiast fantazjować o boskich mocach, których nie posiądziesz. Przyjmij realistyczne podejście, jak powiedział Ksenofont, Twoimi przeszkodami nie są rzeki, góry ani inni ludzie Twoją przeszkodą jesteś Ty sam.

2. Kontroluj swoje emocje i planuj z wyprzedzeniem swoje ruchy, zawsze obserwując całą szachownicę, rozwiązuj problemy po kolei. Zapanuj nad naturalną ludzką skłonnością do natychmiastowej reakcji i naucz się robić krok do tyłu i wyobrażać sobie wielkie rzeczy, które kształtują się poza zasięgiem Twojego wzroku.

3. Pamiętaj, że niewielu ludzi jest tak szczęśliwych, jak sugeruje ich zewnętrzny wizerunek, który prezentują otoczeniu. Zajrzyj pod tę fasadę, a docenisz to, co masz.

4. Życie to ciągła walka i nieustanne zmagania. Trudne sytuacje, destrukcyjne relacje, niebezpieczne przedsięwzięcia to nasza codzienność. To, jak sobie radzisz z tymi trudnościami, decyduje o Twoim losie. Jeśli czujesz się zagubiony i zdezorientowany, nie wiesz, dokąd zmierzasz i nie potrafisz odróżnić przyjaciela od wroga, możesz za to winić tylko siebie. Wszystko zależy od Twojego nastawienia i od tego, jak patrzysz na świat. Zmiana perspektywy może sprawić, że z pasywnego i zagubionego najemnika zmienisz się w zmotywowanego i kreatywnego wojownika.

5. Zamiast odczuwać chęć skrzywdzenia czy pozbawienia czegoś osoby, która osiągnęła więcej, zapragnij wznieść się na jej poziom. W ten sposób zazdrość stanie się bodźcem dążenia do doskonałości. Praktykując tego rodzaju działania, możemy starać się znaleźć w otoczeniu ludzi, którzy stymulują pragnienia współzawodnictwa, ludzi, którzy są nieco zdolniejsi od nas samych.

6. Zamiast chcieć tego, co ma ktoś inny, i posuwać się z bezradności do aktów sabotażu, pragnij zdobyć to samo dla siebie i wierzyć, że jesteś do tego zdolny.

7. Mechanizmu porównywania się z innymi nie możemy w swoim umyśle zatrzymać, więc najlepiej przekieruj jego działanie na coś produktywnego i kreatywnego.

8. Uprzedmiotawiaj cechy, których inni powinni się Twoim zdaniem wstydzić. Bądź lustrem, dzięki któremu będą mogli przyjrzeć się swoim niewłaściwym zachowaniom i wyciągnąć odpowiednie wnioski.

9. Moment zwycięstwa często jest również momentem największego zagrożenia. Nie pozwól, żeby sukces uderzył Ci do głowy.

10. Przyjrzyj się emocjom, które nieustannie wpływają na Twoje koncepcje i decyzje. Naucz się zadawać sobie pytania: skąd ten gniew czy żal? Skąd się bierze ta nieustanna potrzeba zwracania na siebie uwagi?

11. Możliwe, że zazdrość jest najbrzydszą ludzką emocją. Zniszcz ją, zanim ona zniszczy Ciebie. Zbuduj silne poczucie wartości, którego źródłem będą Twoje wewnętrzne standardy, a nie ciągłe porównywanie się z innymi.

12. Potraktuj przeszkody jak okazje do nauczenia się czegoś nowego, jako sposób na zwiększenie swojej siły.

*Fragmenty pochodzą z książki "Prawa na każdy dzień" Roberta Greene'a, Wydawnictwo Sensus, 2023

**Artykuł powstał we współpracy z Wydawnictwem Sensus

Położyła kopertę na stole. Powoli ściągnęła płaszcz, zaparzyła herbatę i usiadła na krześle, wpatrując się w śnieżnobiałe zaproszenie. Zaproszenie na ślub siostrzenicy przywołało wspomnienia, do których niechętnie powracała. Ślub kojarzący się niemal każdemu z atmosferą radości, szczęścia, ekscytacji, dla niej miał zupełnie inny wydźwięk. Pamiętała doskonale dzień, który miał być najpiękniejszym wspomnieniem w życiu, a pozostawił po sobie głęboką ranę.

Kostka poznała na jednej z imprez firmowych. Pracował w innym mieście. Oczarował ją, jak i całe towarzystwo od momentu, w którym się pojawił. Przystojny, pewny siebie, czarujący. Tak przynajmniej był odbierany przez otoczenie. Nikt nie miał pojęcia, że pod tą maską kryje się człowiek przepełniony lękiem i złością.

Iza od razu wpadła mu w oko. Uczynił wszystko, by ją zaintrygować, a potem pokazać siebie jako ideał. Świetnie grał, robił wszystko, by ją oczarować, a potem rozkochać, aby dała mu poczucie bezpieczeństwa i dowartościowała w zamian za… piekło, które jej zgotował. Iza powoli wpadała w sidła zastawione przez mężczyznę wyrachowanego i nastawionego tylko na branie. Z kobiety pewnej siebie stawała się osobą, która przestawała istnieć. Liczył się w tym związku tylko on - człowiek pozbawiony empatii i poczucia winy.
​
Po odejściu od Kostka Iza długo nie mogła odzyskać równowagi. Przyjaciele znający ją od czasów studenckich nie mogli zrozumieć, jak ona - osoba stojąca nogami na ziemi, o wysokim poczuciu własnej wartości, dała się omotać takiemu zakompleksionemu człowiekowi. Stał się dla niej toksyczny, jak na narcyza przystało. 

W życiu niejednokrotnie spotykamy wiele toksycznych osób, nie tylko narcyzów, które są przyczyną naszego cierpienia i wielu problemów, z którymi musimy się zmierzyć. Jak się przed nimi ustrzec? Czy powinniśmy być bardziej czujni, a może mniej naiwni?
​ 
Robert Greene w książce „Prawa ludzkiej natury” napisał: „Gdybyśmy naprawdę rozumieli korzenie ludzkich zachowań, destrukcyjnym jednostkom byłoby znacznie trudniej wymigiwać się od skutków własnych działań. Nie dawalibyśmy się tak łatwo oczarować i wprowadzić w błąd. Moglibyśmy przewidzieć ich podłe manewry i manipulacje. (…) Nie pozwolilibyśmy, aby tacy ludzie wciągali nas w swoje intrygi. (…)”*

Co zatem należy zrobić? Otóż Greene proponuje nam - czytelnikom - przyjrzeć się bliżej sobie, poznać swój potencjał i świadomiej się rozwijać, ale także uczyć się obserwowania ludzi, interpretowania sygnałów pochodzących od innych, rozpoznawania ludzkich masek, dzięki czemu będziemy mogli chronić siebie przed wpływem toksycznych osób. Można to zrobić dzięki lekturze jego książki, w której w osiemnastu rozdziałach odnosi się do konkretnych aspektów lub praw ludzkiej natury, między innymi do prawa irracjonalności, narcyzmu, odgrywania ról, kompulsywnego zachowania, pożądliwości, zazdrości, autosabotażu, wypierania śmierci, bezcelowości.
​Każdy z nich zawiera opowieść o jakiejś znanej osobie lub osobach, która ilustruje dane prawo oraz koncepcje i strategie postępowania z samym sobą i innymi w warunkach oddziaływania tegoż prawa. Możemy przeczytać między innym o Coco Chanel, Lwie Tołstoju, Józefie Stalinie, Abrahamie Lincolnie.

​Wracając do Izy. Czy mogła rozpoznać narcyza w Kostku?

Otóż "osoby głęboko narcystyczne da się rozpoznać na podstawie następujących wzorców zachowania:

• Gdy ktokolwiek je obraża lub kwestionuje ich słowa albo działania, nie dysponują żadną obroną, niczym wewnętrznym, co mogłoby im zapewnić ukojenie lub potwierdzić ich wartość. Reagują na ogół z wściekłością w poczuciu tego, że to one mają słuszność, pragną zemsty. To jedyny sposób, w jaki potrafią koić poczucie zagubienia.
• We wszelkiego rodzaju konfliktach odgrywają rolę zranionych ofiar, co dezorientuje innych, a nawet wzbudza ich sympatię.
• Są zgryźliwe i nadwrażliwe. Niemal wszystko biorą do siebie. Mogą stawać się dosyć paranoiczne i we wszystkich doszukiwać się wrogów.
• Gdy mówimy o czymś, co w jakiś sposób nie dotyczy ich bezpośrednio, nie trudno doszukać się w wyrazie ich twarzy objawów zniecierpliwienia lub dystansu. Natychmiast kierują rozmowę z powrotem na siebie i rzucają jakąś historyjkę lub anegdotę, aby odwrócić uwagę od trawiącego je poczucia niepewności.
• Widząc, że inni zwracają uwagę na siebie, a we własnym mniemaniu zasługują na nie one, mogą wykazywać skłonność do wściekłych ataków zazdrości.
•  Często cechuje je skrajna pewność siebie, bo jest to coś, co zawsze pomaga zwracać na siebie uwagę i starannie ukrywa ich wewnętrzną pustkę.
•  Wykazują tendencję do postrzegania innych jako przedłużenia siebie – ludzie są dla nich wyłącznie narzędziami do zapewnienia sobie uwagi i walidacji. Ich pragnieniem jest kontrolowanie innych, jakby kontrolowali własną rękę lub nogę. W związkach stopniowo skłaniają swoich partnerów do zrywania kontaktów z przyjaciółmi – bo przecież nie mogą mieć konkurencji w kwestii zwracania na siebie uwagi. (…)

Jednostki głęboko narcystyczne (…) mogą stać się bardzo szkodliwe, jeśli zbytnio się do nich zbliżymy. Wciągają nas we własne niekończące się dramaty i sprawiają, że zaczynamy mieć poczucie winy, jeżeli bez ustanku nie poświęcamy im uwagi. Relacje z nimi są całkowicie niesatysfakcjonujące, a bycie partnerem lub małżonkiem kogoś takiego może być wręcz śmiertelnie niebezpieczne.”*

*R. Greene "Prawa ludzkiej natury"
​

​Marianna zapaliła światło, ściągnęła prochowiec, ale wciąż w jej uszach brzmiały słowa Wioli. Koleżanka ze szkolnej ławy, będąc przejazdem w Warszawie, przypadkowo „wpadła” na Starówce na Manię. Oczom nie mogła uwierzyć. Z niedowierzaniem patrzyła tak jakby zobaczyła ducha.  „Mania! To Ty? Niewiarygodne!” Wyraz jej oczu i słowa zdziwienia od rana nie dawały Mariannie spokoju. Siadając teraz w fotelu, ze smutkiem rozejrzała się po swoim przytulnym mieszkanku. Wiedziała, że niejeden oddałby wiele, by mieć tak piękne gniazdko. Ale nie ona. Zamieniłaby je, gdyby tylko mogła…  
 
Ile to już lat minęło od czasu, gdy rozstała się z koleżankami ze szkoły?  Czasami zastanawiała się, jak ułożyły sobie życie, ale nie tęskniła do spotkań. Tamten czas chciała odciąć grubą kreską. Ciągle uciekała od wspomnień. Wtedy, gdy była dzieckiem sposobem na odcięcie się od tego, czego się wstydziła, były marzenia. Wizja, którą roztaczała przez lata przed sobą dodawała jej motywacji do działania. Tak bardzo pragnęła, aby było inaczej. I gdyby ktoś zobaczył jej obecne życie, podobnie jak Wiola otworzyłby oczy ze zdziwienia i uważałby, że dokonała cudów. Faktycznie, nie trzeba było być bacznym obserwatorem, by zauważyć metamorfozę. Z zahukanej chudziutkiej, ubranej w przypadkowe ciuszki dziewczynki, zamieniła się w piękną elegancko ubraną kobietę, która pięła się po szczeblach kariery, otaczała się luksusowymi przedmiotami, ale brakowało jej tego najważniejszego… To wszystko, co posiadała miało być tylko narzędziem, środkiem prowadzącym do celu. Ale chyba zagubiła się na tej drodze.

Pamiętam doskonale Mariannę, pomimo że minęło wiele lat od kiedy pojawiła się w moim gabinecie. Życzenia na święta, ciepły SMS od czasu do czasu przypominają mi nasze rozmowy. Pamiętam jak ciężko jej było nieść brzemię samotności. Stoczyła wielką walkę, zanim poprosiła o pomoc. Osoba, która odznaczała się wielką determinacją i odwagą w podążaniu do obranego celu, perfekcjonistka w każdym calu, kobieta niezwykle inteligentna, ale nieumiejąca z własnej perspektywy dostrzec, gdzie leżał klucz do szczęścia, po który tylko należało sięgnąć.

Marianna wychowała się w rodzinie, o której mówi się, że jest patologiczna. Alkohol, bieda, ciągłe kłótnie. Pamięta jak kiedyś oglądając jako dziecko serial, w którym rodzina wiodła sielskie i anielskie życie, zapragnęła, by taką w przyszłości stworzyć. Pragnęła z całych sił spotkać człowieka, który by ją pokochał. Ale wciąż dręczyło ją pytanie: czy ja na to zasługuję? To pytanie zadawała sobie każdego dnia, widząc pogardę ze strony kolegów i koleżanek. Doskonale widziała, że jest inna. Wstydziła się rodziców, swojego domu, wstydziła się siebie… Ale jej atutem było to, że wiedziała, czego chce. Pragnęła miłości i życia w innym świecie.

Ten inny świat stanął przed nią otworem. Praca, ciężka praca połączona z nauką stały się trampoliną do lepszego życia. Pamięta nieprzespane noce, pustą lodówkę, ale każdy grosz, który zarobiła i oglądała ze wszystkich stron, zaprocentował.  Skończyła studia, podjęła pracę i tak się potoczyło. Ale w tym życiu zabrakło kogoś, kogo tak bardzo pragnęła i za kim tęskniła. Kogoś, kto by ją pokochał, zaakceptował, podziwiał i z kim stworzyłaby tak inną rodzinę od tej, w której przyszło jej się wychowywać.


Gdzie tkwił problem Marianny? W pogoni za szczęściem szukała tego kogoś, kto wynagrodziłby jej wszystkie dotychczasowe lata. Dla tego jedynego była gotowa na wszystko, wiedziała, że pokochałaby go całym sercem. Była tak bardzo spragniona kochania i bycia kochaną. Niestety nie zdawała sobie sprawy, że oczekuje, aby ktoś dostrzegł coś, czego ona sama nie widziała i nie czuła. Marianna przez te wszystkie lata nie nauczyła się kochać samej siebie. Osiągnęła wiele, ale nie była szczęśliwa, spełniona, usatysfakcjonowana. Bił z niej smutek. Zainwestowała w siebie, ale nie czuła się atrakcyjna i wartościowa. I pomimo wszelkich walorów nie pociągała mężczyzn.  Pragnęła stworzyć relację, ale nie zdawała sobie sprawy, że najpierw musi zadbać o zbudowanie zdrowego poczucia własnej wartości.  Musi uwierzyć w swoją wartość, by ktoś ją mógł dostrzec.

Osoby, takie jak Marianna, o niskim poczucia własnej wartości mogą mieć problemy w tworzeniu bliskich relacji. Nie uważają się za wartościowe, dostatecznie dobre osoby, postrzegają siebie nieadekwatnie, nie potrafią w pełni zaakceptować i pokochać siebie, w związku z tym nie wierzą, że ktoś inny byłby w stanie wybrać je na życiowego partnera i byłby w stanie szczerze i prawdziwie je pokochać. Jeśli uda im się znaleźć taką osobę, zaczną niszczyć – często nieświadomie – ich więź. Jeśli te zachowania nie doprowadzą do rozstania, to np. doprowadzą do toksycznego związku, w którym paradoksalnie osoba o niskim poczucia wartości, będzie postrzegana tak jak sama o sobie wewnętrznie myśli.

Dzisiaj Marianna jest szczęśliwa żoną i matką uroczych bliźniczek. Pracuje, zajmuje się domem, ma wspaniałego męża, który ją podziwia każdego dnia i jest z niej dumny. A ona nie wstydzi się, skąd pochodzi, bo historia jej drogi do lepszego życia jest jej wizytówką i powodem do dumy.  Pokochała siebie. Dostrzegła w sobie to, czego nie widziała przez lata.  Ma cudowną rodzinę, ale ma też w sobie niezwykłą moc i wiarę, że razem mogą wszystko. Wie, że wspaniałą kobietą – silną, mądrą, doświadczoną, która umie nie tylko marzyć, ale i je realizować.​
​

Jeżeli przeżywasz trudne chwile, nie możesz poradzić sobie z tłumionymi uczuciami, targają Tobą emocje, - pomożemy CI. O ile chcesz skorzystać  z naszej wiedzy i doświadczenia, zapraszamy na porady on line. Wielu osobom pomogłyśmy, pomożemy i Tobie :) Możemy pomóc Ci inaczej patrzeć na świat... bo przecież wszystko zaczyna się w naszej głowie! ​

​Honorata spoglądając jej głęboko w oczy, zapytała: czy Ty jesteś Kochana szczęśliwa? Nie wierzę, by odpowiadał Ci ten blichtr, szpan, przecież to nie w Twoim stylu! Beata zaprzeczała. Nie rozumiała, dlaczego przyjaciołom nie odpowiada jej związek z Piotrem. Może przeszkadza im, że jest z innej bajki, z innego kręgu, nie z ich paczki.

Zdaniem Beaty, te błękitne oczy rozkochałyby każdą kobietą. Przystojny, wykształcony, nienagannie ubrany, szarmancki. Koleżanki, poza przyjaciółkami,  były nim zachwycone. Takiego faceta ze świecą szukać! Ty to masz szczęście! – słyszała. Czuła się jak księżniczka, jak gwiazda, którą Piotr chwalił się całemu światu. Ona też była z niego dumna.  Wierzyła, że w końcu jej ukochany nagra płytę i będą podróżować po świecie.

Beata, obudź się! Takich jak on mogłabyś mieć na pęczki!!! Dajesz temu pasożytowi wypijać z siebie wszystkie soki! Nie poznajemy Cię! Opamiętaj się póki jeszcze czas! Czy Ty nie widzisz, że pracujesz ponad ludzkie siły, by utrzymywać tego picusia - glancusia i pracować na jego luksusowe zachcianki?!

​Musiało upłynąć nie mało czasu, by do Beaty powoli zaczęło docierać, w jaką pułapkę wpadła. Wcześniej nie potrafiła zauważyć tego, co widzieli jej przyjaciele, dla których stawała się osobą uzależnioną od Narcyza. Oni wiedzieli, że w tym związku nie jest sobą. Przecież znali ją od piaskownicy.

Relacja Beaty i Piotra to relacja, w której  Narcyz  musi błyszczeć , by istnieć. Musi być podziwiany, chwalony, wspierany. Dlaczego? Gdyż sam w siebie nie wierzy. Na zewnątrz pokazuje postawę pewnego siebie zarozumialca, a w środku czuje się nikim. Ma bardzo niskie poczucie własnej wartości.

Gdzie leży podłoże takiej postawy? Przecież takich ludzi  można spotkać  wśród nas. Otóż Piotr wychowywany był przez rodziców, którzy stawiali mu bardzo wysoko poprzeczkę i wiecznie byli z niego niezadowoleni. Sami natomiast zaabsorbowani byli wszystkim poza własnym dzieckiem. To rodziło w nim ciągłe pytania: „ Dlaczego wszystko inne jest ważniejsze? ”, „Dlaczego mnie nie kochają?”, „Co ze mną jest nie w porządku?” Relację tę cechował brak czułości. Piotr w odpowiedzi na to, nauczył się grać kogoś, kogo chcieli w nim widzieć rodzice. Nie wierzył, że można go kochać za to, kim jest, dlatego musiał wciąż wchodzić w rolę. W efekcie jako osoba dorosła nie miał stabilnego obrazu siebie, brakowało mu poczucia własnej wartości. Żył w ciągłym lęku, obawiając się, że zostanie zdemaskowany, iż inni odkryją, że nie jest tym, za którego go mają.  

Ona i on. Szukają się, by w chorym związku zaspakajać swoje potrzeby. Potrzeby będące wynikiem błędów wychowawczych swoich rodziców. Narcyz i Kopciuszek. Szukają się, by odnajdując siebie, nie zaznać prawdziwego szczęścia.

Narcyz, często wychowywany był w domu, w którym na miłość musiał zasłużyć byciem idealnym. Zabrakło w nim bezwarunkowego uczucia. Rodzice oczekiwali, by był idealny i wciąż dawali mu odczuć, że nie zasługuje na ich miłość.

W dorosłym życiu  poszukuje kobiety, która będzie wzmacniała jego niskie poczucie wartości. I często trafia na osoby, które kochają za bardzo. Odnajduje kobiety, które z kolei w domu rodzinnym były zależne od innych. Od dzieciństwa uświadamiano im, że potrzebują wsparcia, bo same sobie w życiu nie poradzą. Ta potrzeba zależności wpłynęła na ich sposób myślenia i zachowania. Osoby te uważają, że nie zasługują na  szczęście. Są gotowe do niesienia pomocy, poświęcania się. To daje im poczucie bycia potrzebną. Wybaczają, dają się krzywdzić, bo przecież nie zasługują na miłość. Panicznie boją się  opuszczenia. Gdy trafią na Narcyza, zostaje zaspokojona ich potrzeba bycia dowartościowywaną i docenianą, ale do czasu. Narcyz w związku z Kopciuszkiem paradoksalnie im więcej dostaje, tym szybciej się oddala. Potrzebuje kobiet, które go wielbią, by przeglądać się w ich zakochanych oczach, ale nie wierząc w swoją wartość, ucieka i odtrąca Kopciuszka, obawiając  się, że zostanie zdemaskowany.

Ratunkiem dla takiego związku jest rozwój emocjonalny jednego z partnerów. Wówczas jest szansa na otwarcie drugiej osobie oczu. Terapia może pomóc w wyzwoleniu się z zaklętego kręgu, który miał swoje początki w domu rodzinnym.
​

​Jeżeli żyjesz w toksycznym związku, przeżywasz trudne chwile, nie możesz poradzić sobie z tłumionymi uczuciami, targają Tobą emocje - pomożemy CI. O ile chcesz skorzystać  z naszej wiedzy i doświadczenia, zapraszamy na porady on line. Wielu osobom pomogłyśmy, pomożemy i Tobie :) Możemy pomóc Ci inaczej patrzeć na świat... bo przecież wszystko zaczyna się w naszej głowie!

"Dzień spędziliśmy, poszcząc. Jednak wcale nie czuliśmy głodu. Byliśmy wyczerpani.
   Mój ojciec towarzyszył deportowanym aż do bramy getta. Najpierw przeprowadzono ich przez Dużą Synagogę, gdzie drobiazgowo ich przeszukano, żeby sprawdzić, czy nie zabrali ze sobą złota, srebra lub innych wartościowych przedmiotów. Zdarzały się histerie i ciosy pałkami.
   – Kiedy nasza kolej? – zapytałem ojca.
   – Pojutrze. Chyba że... chyba że sprawy jakoś się ułożą. Być może jakiś cud...
   Dokąd zabierano tych ludzi? Nie było jeszcze wiadomo? Nie, tajemnica była dobrze strzeżona.
   Zapadła noc. Tego wieczoru wcześnie położyliśmy się spać. Ojciec powiedział:
   – Śpijcie spokojnie, moje dzieci. To będzie dopiero pojutrze, we wtorek.
  Poniedziałkowy dzień przeminął jak mała letnia chmurka, jak sen w pierwszych godzinach świtu.
   Zajęci przygotowywaniem tobołków, pieczeniem chlebów i placków, nie myśleliśmy o niczym. Wyrok już zapadł.
  Wieczorem mama kazała nam wcześnie kłaść się spać, żebyśmy nabrali sił, jak powiedziała. Ostatnia noc spędzona w domu.
   O świcie byłem na nogach. Chciałem mieć czas na modlitwę, zanim nas wyrzucą.
  Ojciec wstał przed wszystkimi, żeby uzyskać jakieś informacje. Wrócił około ósmej. Dobra wiadomość: to jeszcze nie dziś opuścimy miasto. Przeniesiemy się tylko do małego getta. Tam poczekamy na ostatni transport. Będziemy wysłani jako ostatni.
  O dziewiątej powtórzyły się sceny z niedzieli. Wrzeszczący żandarmi z pałkami: <<Wszyscy Żydzi, wychodzić!>>.
   Byliśmy gotowi. Wyszedłem pierwszy. Nie chciałem patrzeć na twarze moich rodziców. Nie chciałem zalać się łzami. Siedzieliśmy na środku ulicy, jak tamci przedwczoraj. To samo piekielne słońce. To samo pragnienie. Tyle że już nie było nikogo, kto przyniósłby nam wodę.
   Przyglądałem się naszemu domowi, gdzie całe lata spędziłem na poszukiwaniu mojego Boga, na poszczeniu, by przyspieszyć nadejście Mesjasza, na wyobrażaniu sobie mojego życia. Wcale nie byłem smutny. Nie myślałem o niczym.
   – Wstawać! Odliczanie!
   Stać. Policzeni. Siadać. Znowu wstawać. Ponownie na ziemię. Bez końca. Czekaliśmy niecierpliwie, dokąd nas zaprowadzą. Na co czekają? Wreszcie padł rozkaz: „Naprzód!”.
   Mój ojciec płakał. Po raz pierwszy widziałem go płaczącego. Nigdy nie przyszło mi na myśl, że on mógłby płakać. Mama natomiast szła z kamienną twarzą, milcząca, zatopiona w swoich myślach. Patrzyłem na moją młodszą siostrę, Cyporę, jej ładnie uczesane blond włosy, czerwony płaszcz na ramionach: siedmioletnia dziewczynka. Na plecach zbyt ciężka dla niej torba. Zaciskała zęby – już wiedziała, że narzekanie na nic się nie zda. Żandarmi wymierzali pałką tu i ówdzie ciosy: <<Szybciej!>>. Nie miałem już sił. Droga dopiero się zaczynała, a ja już czułem się taki słaby...
   – Szybciej! Szybciej! Ruszajcie się, próżniaki! – wrzeszczeli węgierscy żandarmi.
   To w tej chwili zacząłem ich nienawidzić i moja nienawiść jest jedyną rzeczą, która łączy mnie z nimi jeszcze do dziś. Byli naszymi pierwszymi oprawcami. Byli pierwszym obliczem piekła śmierci.
   Rozkazano nam biec. Ruszyliśmy biegiem. Kto by pomyślał, że mieliśmy tyle sił? Zza okien, zza okiennic patrzyli na nas nasi współrodacy.
   Dotarliśmy wreszcie do celu. Torby już rzucone na ziemię, więc mogliśmy sami upaść:
   – Mój Boże, Panie Wszechświata, zmiłuj się nad nami w Twoim wielkim miłosierdziu..."*

*Fragment pochodzi z książki "Noc" E. Wiesel, Wydawnictwo Kompania Mediowa, 2023

Pożądanie… Kto z nas kogoś lub czegoś nie pożądał? Nie tylko pożądamy drugiego człowieka, ale też wolność, pieniądze, sławę.
 
W poście „Nieproszone emocje” poruszyłyśmy kwestię zarządzania uczuciami. Pisałyśmy, iż mamy prawo do całej ich gamy, ale jesteśmy odpowiedzialni za zachowania, które na ich podłożu powstaną. Jedną z takich emocji, która niekiedy może nas wyprowadzić na manowce jest pożądanie. Jak wiecie, jest to silne pragnienie czegoś lub fizyczny pociąg do kogoś. W drodze warunkowania przedmioty lub bodźce dla nas obojętne z czasem nabierają znaczenia.

Myśląc o fascynacji osobą, która żyje w innym związku, powinniśmy myśleć o konsekwencjach, o problemach, a czasem tragedii,  której flirt może być  niewinnym początkiem. Jak wiadomo, zakazany owoc smakuje najlepiej, ale z kolei krzywda wyrządzona drugiemu człowiekowi, może boleć do końca życia. Nie mówiąc nawet o komplikacjach własnego. Najprawdopodobniej  o tych wszystkich konsekwencjach myślała bohaterka filmu „Pożądanie” grana przez Sophie Marceu. Banalna sytuacja. Kobieta krótko po burzliwym rozwodzie spotyka interesującego żonatego mężczyznę. Zaczyna między nimi iskrzyć. Pomimo, iż ciężko jej się oprzeć, ostatecznie odchodzi. Dlaczego? Miała prawo pożądać, pragnąć, snuć marzenia, ale  z drugiej strony umiała w porę powiedzieć „dość”.

Nie jest to łatwe, tym bardziej, że często jesteśmy zdania, iż lepiej żałować, że coś przeżyliśmy, niż żałować,  że  nie spróbowaliśmy.  Oczywiście wybór należy do nas. Niemniej warto zatrzymać się wówczas, gdy emocje biorą górę i zrobić bilans zysków i strat.

„Człowiek nie może stać się niewolnikiem swoich różnych skłonności i namiętności, niekiedy celowo podsycanych.  Przed tym niebezpieczeństwem trzeba się bronić. Trzeba umieć używać swojej wolności, wybierając  to, co jest prawdziwym dobrem. Nie można dać się zniewolić. Nie można dać się skusić pseudowartościom, półprawdom, urokom miraży, od których potem odwracamy się z rozczarowaniem, poranieni, a czasem nawet ze złamanym życiem. Człowiek musi stawać się coraz bardziej człowiekiem, aby był, a nie tylko miał.” 

Te głębokie słowa Jana Pawła II niosą ze sobą niełatwe do zaakceptowania treści. Ale może warto zatrzymać się chwilę, pomyśleć, zanim nasze emocje uczynią z nas swoje sługi, a my zostaniemy z złamanym życiem.
​

„Kilka słów wypowiedzianych spokojnie, obojętnie, bez emocji. Kilka prostych i krótkich słów. Była to jednak chwila, w której rozstałem się z matką. Nie miałem czasu na uświadomienie sobie, że już wtedy poczułem uścisk dłoni ojca - zostaliśmy sami. W ułamku sekundy mogłem zobaczyć, jak moja matka, moje siostry przechodzą na prawo. Cypora trzymała dłoń mamy. Widziałem, jak się oddalały; mama głaskała blond włosy mojej siostry, jak gdyby ją osłaniała, a ja nadal szedłem z ojcem, z mężczyznami. I nie wiedziałem, że w tym miejscu, w tej chwili rozstawałem się z matką i Cyporą na zawsze.”*

Nigdy nie zapomnę tego dnia, gdy moja wychowawczyni, gdy byłam w pierwszej klasie szkoły podstawowej, opowiadała nam o początku pierwszej wojny światowej. Pamiętam dokładnie, jaka byłam przerażona, słuchając o moich rówieśnikach, którzy we wrześniu 1939 roku szli elegancko ubrani, by przekroczyć po raz pierwszy próg szkoły, gdy nad ich głowami pojawiły się samoloty zwiastujące koniec ich beztroskiego dzieciństwa. Przez długi czas potem z lękiem spoglądałam w niebo i te obrazy nakreślone przez nauczyciela nie dawały mi spokoju. Powracały wielokrotnie potem, gdy myślałam o tragedii naszego narodu, ale i pojedynczych osób. Gdy myślałam o dzieciństwie mojego ukochanego Taty i moich Dziadków, którzy doświadczyli koszmaru wojny. Nie raz patrząc w oczy tych ludzi, zastanawiałam się, czego oni byli świadkami i co te oczy musiały widzieć. Po latach, już jako  psycholog, zrozumiałam też, jakie piętno na psychice człowieka może odcisnąć największa z tragedii, jaka może spotkać ludzkość.

Wojna to czas podeptania wszelkich norm moralnych, czas zetknięcia się z przemocą, bólem,  bezradnością. Czas nasilonego lęku i smutku, które doprowadziły z uwagi na czas trwania do zaburzeń funkcjonowania, gdyż odbiły się na zdrowiu psychicznym ludzi, którzy przeżyli ten koszmar. W psychice człowieka są bowiem zaszyfrowane zapisy historii, często przykrych zdarzeń, o których chciałoby się zapomnieć. Upycha się tam bolesne doświadczenia, które z różnych powodów dają o sobie znać w najmniej spodziewanym momencie i ciężko je zignorować. Są one jak rany, które pozostawiły po sobie trwały ślad w postaci blizny. Niekiedy te ślady są bardzo głębokie i pomimo, iż nie są widoczne gołym okiem, są bardzo kłopotliwe. Osoby, które przeżyły wojnę bądź doświadczyły innego traumatycznego zdarzenia - czyli sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia - albo były jego świadkiem, doznały przeszywającej bezradności, bezsilności i często uległy silnemu urazowi psychicznemu. Na takie nagłe sytuacje przecież nikt nie może się przygotować. A potem… Potem próbowali przed nimi uciec. Ale czy jest to możliwe...? Z reguły pozostają te przeżycia w postaci zespołu stresu pourazowego i dopadają człowieka jako tak zwane „flashbacki”, czyli obrazy, których nie umie się wykasować z pamięci. Czasami są to natrętne myśli, a niekiedy koszmary senne. Ludzie są pobudzeni psychofizjologicznie, drażliwi, mają napady złości lub agresji, problemy z koncentracją, są wrażliwi na bodźce i emocje lub przeciwnie, odznaczają się chłodem emocjonalnym w kontaktach interpersonalnych, poczuciem bycia pustym w środku. Jakiekolwiek skojarzenia, które przypominają traumatyczne zdarzenia, wywołują w nich gwałtowne reakcje lękowe. Mają potrzebę unikania wszystkiego, co przypomina im zdarzenia, które doprowadziły do urazu psychicznego. 

​Ślad urazu psychicznego niestety pozostaje na długie lata, czasami trzeba z nim żyć do końca życia. Ci, którzy próbowali uciec i wymazać z pamięci to, co chciałby się za wszelką cenę zapomnieć, wiedzą, że ekstremalne doświadczenia, które stały się ich udziałem, nie zostały bez śladu i spowodowały, że stali się innymi ludźmi. Życie pokazuje, że ucieczka jest bardzo często sukcesem, który jest tylko pozorny, gdyż wymazane zdarzenia wracają ze zdwojoną siłą w postaci odroczonego zespołu pourazowego. Co możemy w takim razie zrobić, by dalej żyć?
 
W leczeniu zespołu stresu pourazowego potrzebna jest pomoc specjalisty. Z reguły stosuje się psychoterapię poznawczo-behawioralną, która polega na oswajaniu wraz z pacjentem traumatycznych sytuacji i zinterpretowaniu ich na nowo. Stosuje się też czasami terapię ekspozycyjną, w której przywołuje się traumatyczne zdarzenia w celu redukcji lęku. Terapia przeprowadzona przez właściwą osobę z reguły prowadzi do sukcesu.

Temat wojny był poruszany wielokrotnie w literaturze. Wiele książek, które czytałam jeszcze w liceum, poruszyło mnie i zmusiło do zadawania sobie wielu trudnych pytań. Często zastanawiałam się, jak to możliwe, że człowiek człowiekowi mógł zgotować taki los? Z resztą nie byłam pierwszą osobą stawiająca sobie to pytanie. Zastanawiałam się wielokrotnie, gdzie jest granica bólu, zarówno tego fizycznego, ale i psychicznego i gdzie jest granica naszej moralności, gdy zaczynamy deptać jako ludzie nasze wartości z uwagi na warunki, w których przychodzi nam żyć. Co prawda, warunki są tylko warunkami, ale człowiek jest aż człowiekiem, natomiast…  jest gdzieś granica, po przekroczeniu której ciężko jest być tym, kim byliśmy wcześniej. 

„Noc już całkiem minęła. Na niebie błyszczała gwiazda poranna. Ja też stałem się zupełnie innym człowiekiem. Uczeń talmudysta, dziecko, którym byłem - spłonęli w płomieniach. Pozostała tylko forma, która mnie przypominała. Do mojej duszy wtargnął czarny płomień i ją pochłonął.”*

Przeczytałam wiele książek poruszających tematykę wojenną, ale żadna z nich nie zrobiła na mnie takiego wrażenia jak książka, którą przeczytałam parę dni temu. Książka pt.: „Noc” została napisana przez Eliego Wiesela - żydowskiego pisarza, laureata Pokojowej Nagrody Nobla. Książka ta stanowi osobiste wspomnienie autora, który opisuje czas, w którym został obdzierany z resztek człowieczeństwa, czas, w którym stracił wszystkich, których kochał. Książka jest poruszająca i zmusza do głębokiej refleksji. A sam autor napisał o niej: „Wiem tylko, że bez tej niewielkiej książki moje życie pisarza, czy moje życie w ogóle, nie byłoby tym, czym jest: życiem świadka, który z moralnego i ludzkiego punktu widzenia czuje się zmuszony przeszkodzić wrogowi w odniesieniu zwycięstwa, ostatniego, zacierającego ślady jego zbrodni w pamięci ludzi.”*

*Fragmenty pochodzą z książki "Noc" Eliego Wiesela, Wydawnictwo Kompania Mediowa, 2023

**Artykuł powstał we współpracy z Wydawnictwem Kompania Mediowa

Dzisiaj mam przyjemność zaprezentować wywiad, który przeprowadziłam z Patrycją Mencel - właścicielką Kancelarii Adwokackiej adw. dr Patrycja Mencel. Doktorem nauk prawnych oraz pracownikiem naukowym na Uniwersytecie Wrocławskim. Prelegentem podczas szkoleń, ogólnopolskich i międzynarodowych konferencji naukowych. Autorką licznych publikacji naukowych. Dyrektorem Biura Śledczego w Polskim Towarzystwie Ekspertów i Biegłych Sądowych. Rozmawiałyśmy między innymi o związkach z narcyzem, socjopatą i „katem domowym". O tym, z kim trudniej się rozstać, dlaczego przyzwyczajamy się do życia w toksycznych związkach i dlaczego bronimy naszych oprawców oraz jak przygotować się do rozwodu i pierwszego spotkania z prawnikiem. 


​Psychologia przy kawie: Pani Patrycjo, jakie sprawy Pani zdaniem są najtrudniejsze dla prawników pod względem emocjonalnym?

Patrycja Mencel: Specyfika tego zawodu wymaga od prawnika wyznaczenia pewnych granic emocji. Naszym zadaniem jest „trzymanie emocji na wodzy”, zdrowy dystans i spojrzenie na sprawę z pełnym profesjonalizmem. Nie da się jednak ukryć, że i Nas prawników niektóre sprawy wzruszają emocjonalnie, bo jesteśmy ludźmi, którzy także mają swoje rodziny i do każdej sprawy podchodzimy indywidualnie/inaczej.
Pewną trudność (o ile można tak to nazwać) cechują sprawy, które dotyczą dzieci, zwłaszcza wtedy, gdy dzieje im się krzywda.
 
Ppk: Czy kobiety przyzwyczają się do życia w toksycznych związkach? Często przecież twierdzą, że inni mają gorzej, że one tylko czasami... Tak jakby przyzwyczajały się do poniżania, do szantażu, do kłamstwa, do manipulacji.

PM: Faktycznie, czasami kobiety żyją w bardzo toksycznych związkach nawet kilkanaście (kilkadziesiąt!) lat. W mojej ocenie do poniżania, kłamstwa i manipulacji nie da się przyzwyczaić, ponieważ przez przyzwyczajenie rozumiem godzenie się z takim stanem rzeczy. Za każdym razem tego typu zachowania ze strony bliskich nam osób skutkują odczuwaniem smutku, złości, zażenowaniem czy poczuciem bezradności, a z takim stanem rzeczy trudno się pogodzić.
Niestety, najczęściej powodem wmawiania sobie przez kobiety, że „inni mają gorzej” lub "jutro mu przejdzie, przecież kiedyś był inny" jest brak perspektyw na wyjście z patowej sytuacji. Często kobiety są również odizolowywane od najbliższych oraz uzależniane od swojego kata. Jeżeli tak się dzieje, to jest to już sytuacja alarmowa. Z relacji moich klientek wynika, że przez długie lata nie wiedziały, jak uwolnić się z takiego związku, zwłaszcza gdy w grę wchodziły małoletnie dzieci. Kobiety czasem nie zdają sobie sprawy z tego, że można żyć inaczej.
 
Ppk: Moim zdaniem kobiety często bronią swoich oprawców. Mam rację?
 
PM: Kobiety faktycznie nierzadko usprawiedliwiają swoich oprawców. Być może właśnie dlatego, że same nie dowierzają temu, czego doświadczyły. „Jak to możliwe, że mężczyzna, z którym jeszcze do niedawna byłam tak szczęśliwa mógłby mi zrobić coś takiego? Pewnie miał zły dzień”. Czasem kobiety upatrują przyczyn zachowania oprawcy w swoim postepowaniu bądź zaniechaniu, szukają błędów w sobie. Zazwyczaj przychodzi jednak taki moment, gdy szala goryczy się przelewa i najczęściej z pozoru niegroźna wymiana zdań między partnerami doprowadza do podjęcia decyzji o przerwaniu istniejącego impasu. Oczywiście mówię to z punktu widzenia prawnika, a nie badacza.
 
Ppk: Dlaczego Pani zdaniem kobiety tkwią czasami latami w toksycznych związkach?

PM: Kobiety nie wiedzą od czego zacząć, gdzie tak naprawdę szukać pomocy. Nie widzą szans na lepsze jutro. Perspektywę rozstania z partnerem widzą w czarnych kolorach. Zakładają, że mimo uwolnienia się od oprawcy same nie poradzą sobie w zderzeniu z otaczającą je rzeczywistością. Jest to oczywiście błędne założenie, bo kobiety stać na wiele tylko niekiedy brak im pewności. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż narcyzi, socjopaci czy też tzw. „kaci domowi” uzależniają od siebie i izolują od najbliższych swoją ofiarę. Uzależniona ofiara to taka, która np. zdana jest na hojność i pieniądze męża, bo do tej pory zajmowała się domem i nie ma swoich oszczędności, natomiast ofiara odizolowana to taka, która nie ma do kogo zgłosić się po pomoc. Ja jednak uważam, że zawsze jest rozwiązanie, trzeba tylko uwierzyć w siebie i zaufać samej sobie.

​

LIDKA

Marzyłam od dziecka o własnym kącie. Nieraz oczami wyobraźni widziałam przytulne własne mieszkanko, które chciałam urządzać dla siebie, na swoich zasadach. Biorąc do ręki kolorowe magazyny, zwykle rozpoczynałam od przeglądania zdjęć przytulnie urządzonych domów. Po przeprowadzce od rodziców mieszkałam w akademiku, a potem po ślubie z Markiem zamieszkaliśmy w jego kawalerce. Aż końcu po paru latach pracy zdecydowaliśmy się na wzięcie kredytu i kupno własnego upragnionego M. I wówczas zaczął się mój koszmar. A miało być tak pięknie. Nigdy nie sądziłam, że kupno mieszkania i jego wykańczanie będzie wiązało się z tak negatywnymi przeżyciami. To była ciągła walka z architektami, robotnikami, osobami, które chętnie poodejmują się wyzwania po to, by potem zaginąć bez wieści i nie odbierać telefonu albo wykonywać swoją pracę tak, jakby robiło się to po raz pierwszy w życiu. Byłam wykończona, stałam się strzępkiem nerwów. Wszystko wyprowadzało mnie z równowagi.
 
”Wyobrażam sobie, że kryzysy są egzaminem z umiejętności świadomego życia i radzenia sobie z wyzwaniami. Jeśli dysponujemy odpowiednimi narzędziami i nastawieniem, możemy z trudnościami zatańczyć, pozwolić się kilka razy obrócić i z ciekawością obejrzeć swoje życie z nowej perspektywy.”*
 
 
FELA

Kiedyś czytałam artykuł mówiący o tym, że choroba jednego członka rodziny rzutuje na wszystkich. Ale dopóki człowieka nie dotyczy jakiś problem, nie ma pojęcia, z czym jest on związany. Gdy urodziłam niepełnosprawne dziecko, długo dochodziłam do siebie. Ciężko było mi pogodzić się z utratą zdrowej córki, na którą przecież czekałam, którą sobie wyśniłam i wymarzyłam. Inaczej wyobrażałam sobie pierwsze tygodnie, miesiące, lata macierzyństwa. Ale z czasem patrząc w piękne i ufne oczy Marysi, doszłam do wniosku, że w życiu dostajemy to, czego potrzebujemy, pomimo że tego nie oczekujemy, a nawet zrobilibyśmy wszystko, by tego nie przyjmować od losu. Z czasem było łatwiej i nie wyobrażałam sobie innego scenariusza niż ten, który napisało życie. Ale schody zaczęły się po odejściu męża i pójściu Marysi do szkoły. Czasami zastanawiam się, skąd czerpałam siły. Pamiętam, jak ludzie zadawali mi to pytanie, a ja nawet nie miałam czasu na to, by sobie na nie odpowiedzieć. Dzisiaj wiem, że nie było łatwo. To było jak stąpanie po krawędzi.
 
„Zdarza się jednak kryzys tak przerażający i paraliżujący, że o żadnych tańcach nie może być mowy. Wówczas zamiast stać się szansą, jest wyłącznie pułapką cierpienia. I tu wchodzi mindfulness  – pełna zrozumienia, współczucia, dobroci i czułości, która najpierw koi, aby przywrócić przytomność, a potem otwiera możliwości i zachęca do transformacji sytuacji kryzysowej.”*
 
MAJKA

Samotne wychowywanie syna nie jest bułką z masłem. Nie ukrywam, że śmierć męża była dla mnie istnym trzęsieniem ziemi. Ale dałam radę. Kto jak nie ja. Miałam przecież dla kogo żyć. Nie mogłam pozwolić sobie na to, by usiąść i płakać, bo miałam komu zapewnić poczucie bezpieczeństwa. Borys dorastał na cudownego chłopaka, a ja byłam silną i waleczną kobietą. Bycie ofiarą i użalanie się nad sobą nie miało najmniejszego sensu. Ja chciałam żyć i iść do przodu. Lata mijały i czułam pewnego rodzaju stabilizację, aż do dnia, gdy dostałam wypowiedzenie z pracy. Po 15 latach w jednej firmie, dla której poświęciłam wiele, to był nie lada cios… I wówczas coś we mnie pękło.
 
„Tym razem nie pragnęłam intelektualnych koncepcji, nie szukałam wiedzy. Szukałam lustra, w którym będę mogła się przejrzeć i zobaczyć prawdę o sobie, choćby najtrudniejszą. Chciałam odnaleźć siebie na nowo. Gdy uczeń jest gotowy, to i nauczyciel się pojawia.”*
 
LIDKA, FELA, MAJKA, KAŻDA Z NAS

Każda z nas w mniejszym lub większym stopniu przeżywa w życiu swoje małe trzęsienia ziemi. Każda z nas kiedyś stąpała po krawędzi i nie miała sił, by wstać rano z łóżka i cieszyć się budzącym dniem. Czasami to drobne niedogodności codziennego dnia, które kumulując się, doprowadzają do frustracji, a kiedy indziej mniejsze lub większe dramaty, straty, zranienia przez innych. Ale najważniejsze, by umieć przejść przez ten trudny czas obronną ręką. By nie zapomnieć o tym, co dla nas najważniejsze, o swoich  wartościach, kręgosłupie moralnym, o tym, by umieć z radością i czystym sumieniem witać kolejny budzący się dzień. Nie jest to proste, ale możliwe. Każdy ma inny sposób na przejście przez życiowe burze. Czy jest to możliwe? Oczywiście! Jest wiele dróg, ale z jedną nich jest mindfulness, czyli uważność. Zapytacie, od czego zacząć, jak się tego nauczyć? Z pomocą może każdej z nas przyjść książka Katarzyny Kędzierskiej i Małgorzaty Jakubczak pod tytułem „Odkrywanie mindfulness”, która parę dni temu trafiła do moich rąk. Przeczytałam w niej między innymi o tym,  że mindfulness to spotkanie ze sobą przynoszące nowe doświadczenia, sygnały z ciała, myśli i emocje. Ta książka, o czym przekonują jej autorki - Małgorzata - założycielka Polskiego Instytutu Midnfulness i Katarzyna - autorka najpopularniejszego w Polsce bloga o minimalizmie i mindfulness, pomaga uciekać od kryzysów, pozwala na spotkanie z samą sobą, czyli osobą, która dla nas powinna być najważniejsza, i uważnie poradzić sobie z tym, co przynosi życie. Książka ta różni się moim zdaniem od innych podejmujących tematykę uważności, gdyż ma formę szczerej rozmowy dwóch ekspertek, które zmieniły swoje życie i teraz dzielą się swoim doświadczeniem krok po kroku, wyjaśniając, czym jest właściwie rozumiana i praktykowana mindfulness.

„Dla mnie najbardziej liczy się właśnie ta esencja, a ona w pewnym sensie jest niezależna od formy praktykowania (…) Uczy cię stać obok wszystkiego, co najtrudniejsze, nieprzyjemne, niemiłe, i trzymać te wszystkie rzeczy za rękę. Z całą życzliwością, czułością, akceptacją i nieocenianiem, jakie możesz w danej chwili z siebie wykrzesać. A czasami nie możesz wykrzesać ani odrobiny - i to też jest okej. To jest twoja prawda. Uszanuj ją. Przyjmij. A jeśli nie możesz, nie chcesz jej teraz przyjmować, czujesz bunt i sprzeciw - dobrze, to jest twoje doświadczenie teraz. Weź je za rękę, jeśli chcesz.”*
 
*Fragmenty pochodzą z książki K. Kędzierskie, M. Jakubczak " Odkrywanie mindfulness", Wydawnictwo Znak Literanova

**Artykuł powstał przy współpracy z Wydawnictwem Znak Literanova