„Już nie chcę dotykać niczego w tym domu. Po raz pierwszy mam świeże spojrzenie na swoje meble. To są rzeczy, którymi się otoczyłam podczas aresztu domowego, który sama na siebie nałożyłam. Ten stolik to część sztucznego życia. To krzesło jest kłamstwem. Ozdoby są symbolem udawanego istnienia, które sama sobie skonstruowałam. Wszystko to przypomina mi o czającym się lęku. Wypracowałam sobie wewnętrzną potrzebę ukarania samej siebie. To wszystko skutek mojego poczucia winy. W końcu sobie to uświadamiam. Moje poczucie winy to nie emocja, to żyjąca, oddychająca rzecz, która próbuje mnie udusić.”*
 
Poczucie winy. Ono trzyma nas w potrzasku, więzi i nakazuje szukania dla siebie kary. Jest brzemieniem, bagażem, który uniemożliwia spokojne życie. Ale niestety wybaczyć sobie jest najtrudniej. Wielu ludzi ma z tym wielki problem. Tkwią nieustannie jedną nogą w przeszłości i nie potrafią, nie dają sobie wewnętrznego przyzwolenia, by spojrzeć w przyszłość i mieć odwagę, by skupić się na życiu tu i teraz. Oni wciąż oglądają się za siebie, chcąc cofnąć czas, gdyż nie są w stanie wybaczyć sobie popełnionych błędów. Takie osoby nieustannie samobiczują się, samooskarżając i uciekając od świata. Taka postawa powoduje w nich stres, niepokój, lęk. Uciekają przed czymś, ale nie zdają sobie sprawy, że nie uciekną przed sobą, o ile sami sobie nie wybaczą popełnionych błędów. „Uciekam, nigdzie nie biegnąc, utknęłam na zakurzonej bieżni życia (…) Karałam samą siebie przez ostatnie kilka lat, bo nie wierzyłam, że zasługuję na życie.”*
 
Przebaczenie samemu sobie nie polega na unieważnieniu tego, co się stało. Wybaczenie to decyzja, ale równocześnie spojrzenie na siebie nie jako na osobę, która oskarża i rzuca kamieniem, ale na kogoś, kogo się rozumie, kto patrzy na cały obraz sytuacji, a nie tylko na to, co się wydarzyło. To danie sobie prawa do wolności, do odczuwania spokoju, radości, szczęścia.
 
„Budzę się, machając rękami przed twarzą. (…) To moja wina. Obezwładniające poczucie winy wraca do mnie tak szybko, że czuję, jakby ktoś kopnął mnie w żołądek. Ale nic tu nie ma, tylko zagracony, mroczny pokój i przesiąknięte potem łóżko. Podciągam kolana i chowam w nich twarz, czując, jak pot z czoła wsiąka w moje leginsy…”*
 
Wielu z nas żyje czasami latami w poczuciu winy, podobnie jak Hannah – bohaterka książki „Uratować dziecko”- kobieta naznaczona przeszłością, dręczona lękiem, która żyła w więzieniu, które sama sobie stworzyła, którego kratami stały się wyrzuty sumienia. Ona nie wybaczając sobie, zbudowała mur, a od muru - jak powiedział kiedyś Phil Bosmans – zaczyna się więzienie. 
 
Co można zrobić, by sobie wybaczyć i tym samym dać sobie prawo do nowego życia?
 
Przebaczenie jest procesem. Pierwszym krokiem na tej drodze jest danie sobie prawa do popełniania błędów. Nikt nie przejdzie przez życie bez potknięć i bez krzywd wyrządzonych innym. I nie chodzi o to, by nie zauważać zła, by je ignorować, by usprawiedliwiać błędy, które były naszym udziałem, ale by spojrzeć na sytuację z szerszej perspektywy, by zobaczyć ją z różnych stron. Niezwykle istotne jest zadanie sobie pytań odnośnie tego, co się zdarzyło, by choć w części zrozumieć, dlaczego tak się stało, czy mieliśmy inne wyjście, kto jeszcze był winny temu zdarzeniu, jak dzisiaj byśmy postąpili i jakie wnioski możemy wyciągnąć na przyszłość. Ważne, by uzmysłowić sobie, co nam i innym da to przebaczenie. Nie da się bowiem wybaczać innym ludziom, żyjąc w ciągłym poczuciu winy.
 
Przebaczenie sobie jest kluczem do odzyskania równowagi  psychicznej. Wybaczanie działa oczyszczająco. Sprawia, że dajemy wybrzmieć uczuciom złości, gniewu, nienawiści, żalu, po to, by pozwolić im odejść i zacząć na nowo żyć.
 
 
*Fragment  pochodzą z książki Sarah A. Denzil "Uratować dziecko", Wyd. Filia, 2021
​

Jeżeli nie potrafisz radzić sobie ze  swoimi emocjami, nie wiesz jak uporządkować myśli, przywrócić wiarę w siebie, zamknąć pewne rozdziały i wybaczyć sobie - zapraszam na porady on line. Wielu osobom pomogłyśmy, pomożemy i Tobie :) Możemy pomóc Ci inaczej patrzeć na świat... bo przecież wszystko zaczyna się w naszej głowie! ​

Psychologia przy kawie: Pani Moniko, jest Pani autorką książek o borderline, chorobie afektywnej dwubiegunowej i depresji. Spotkały się one z bardzo dużym zainteresowaniem ze strony czytelników. Czy ten odzew spowodował, że sięgnęła Pani po kolejny niezwykle ważny dzisiaj temat depresji wśród młodzieży?
​
Monika Kotlarek: Zajęłam się tematem depresji u dzieci i młodzieży, ponieważ o ile mówi się coraz więcej (i bardzo dobrze) o depresji wśród dorosłych, o tyle tę młodzieżową traktuje się bardzo po macoszemu. Wiele osób wciąż uważa, że dzieci nie mogą zachorować na to zaburzenie, co jest ewidentną nieprawdą. Uważam, że o depresji trzeba mówić szeroko. O każdej.
 
Ppk: Od jakiegoś czasu coraz więcej mówi się na temat depresji dzieci i młodzieży, organizowanych jest wiele akcji, nawet przez młodzież. A jednak i tak świadomość nasza jest zbyt mała. A może popełniamy inne błędy, skoro skala problemu jest tak duża?

MK: To wciąż zbyt mało. Psychoedukacja jest niezwykle ważna i powinno się z nią dotrzeć do szkół, do młodzieży, ale też do dorosłych. Do rodziców. By wiedzieli na co zwracać uwagę, gdzie szukać pomocy i jak wspierać. Trzeba działać przynajmniej dwutorowo.
 
Ppk: A może jedną z przyczyn bagatelizowania choroby jest problem z rozpoznaniem, depresja przecież ma wiele twarzy? O tym między innymi pisze Pani w swojej nowej książce.

MK: Depresja ma wiele twarzy, ale mało kto dostrzega tam twarz dziecka. A zagrożenie istnieje i choćbyśmy usilnie próbowali temu zaprzeczać - młodzi ludzie także chorują.
 
Ppk: Młody człowiek bywa labilny emocjonalnie, czasem lubi pobyć sam, niekiedy się buntuje. Jak takie zachowania odróżnić od zachowań, które powinny budzić niepokój?

MK: Należy przede wszystkim zwrócić uwagę na czas trwania oraz intensywność konkretnych zachowań. W przypadku depresji może wystąpić np. odizolowanie się od rówieśników, ale takie samo zachowanie wystąpić może przy dojrzewaniu czy przejściowych kłopotach w szkole, nie mających nic wspólnego z depresją. Dlatego tak ważne jest, by młodego człowieka obserwować, ale i rozmawiać z nim o problemach.
 
Ppk: Dlaczego w naszym społeczeństwie nadal stygmatyzujemy zaburzenia psychiczne?

MK: Wydaje mi się, że wciąż w społeczeństwie pokutuje przekonanie, że zaburzenia psychiczne wiążą się np. z agresją i nieprzewidywalnością. Wizyta u psychologa daje nam łatkę „świra” czy „wariata”, a takich ludzi przecież nie bierze się na poważnie. To wciąż brak zarówno edukacji (chociaż to się powoli, powoli zmienia) oraz też braku doświadczeń ludzi z kontaktem z osobami z zaburzeniami. Często perspektywa się zupełnie zmienia, gdy okazuje się, że np. mamy osobę chorą w rodzinie.
 
Ppk: Coraz częściej mówi się dziś o depresji nawet wśród zupełnie małych dzieci. Czy jest to nowe zjawisko?

MK: Nie jest to całkiem nowe zjawisko, po prostu my jako społeczeństwo jesteśmy bardziej wyedukowani i świadomi. Coraz mniej boimy się wizyt u specjalistów. Jesteśmy uważniejsi na zachowania i problemy naszych bliskich. I to jest dobry trend. Byle nie przesadzić w drugą stronę.
 
Ppk: Napisała Pani, że „Młody człowiek nie ma zasadniczo motywacji do tego, by prosić o pomoc. Często się izoluje, co dodatkowo utrudnia udzielenie mu pomocy. Jeśli czekasz, aż Twoje dziecko samo przyjdzie do Ciebie po pomoc, możesz czekać bardzo długo. Zbyt długo. I nie doczekać się.”* Co w takim razie mają robić rodzice? Czy każdy młody człowiek przyzna się, że potrzebuje pomocy?

MK: Nie każdy przyzna się, że potrzebuje pomocy. Trzeba być uważnym. Ale też nie bać się rozmawiać. Nie bać się szukać pomocy u specjalisty. Zasugerować wizytę u lekarza psychiatry. No i przede wszystkim uświadomić sobie, że depresja istnieje naprawdę, że to nie jest wymysł.
 
Ppk: Jakie objawy najłatwiej przeoczyć rodzicom i otoczeniu?

MK: Na przykład stopniowe izolowanie się od rodziny i przyjaciół, poirytowanie, długotrwałe zmęczenie czy mówienie wprost o dużej ilości stresu. Łatwo to przeoczyć lub zwyczajnie olać, jeśli nie jest się uważnym na potrzeby i problemy swojego dziecka.
 
Ppk: Czy często młody człowiek wspomina o samobójstwie, ale mówiąc nie wprost, np. wspominając, że bez niego rodzinie będzie lepiej?
 
MK: Trzeba byłoby uściślić, co znaczy „często”, ale tak, to się oczywiście zdarza. Niemówienie wprost czy zachowania typu pozbywanie się swoich rzeczy, to dość konkretne i głośne sygnały, że dzieje się źle i w grę może wchodzić plan samobójczy. I znów tutaj uczulam, mimo że się powtarzam, by być uważnym na swoje dziecko. Zwłaszcza jeśli widzimy, że „coś jest nie tak”. Zawsze, ale to ZAWSZE lepiej pójść do psychiatry i dowiedzieć się, że wszystko jest w porządku, niż coś przeoczyć.

Ppk: Dlaczego nie stanowi to dla wielu osób ostrzeżenia? Dlaczego bagatelizują takie sygnały?

MK: Często rodzicom czy opiekunom jest bardzo trudno w ogóle uwierzyć w to, że ich dziecko może chcieć odebrać sobie życie. Że ma jakiś problem, a najprawdopodobniej zaburzenie psychiczne. Czasem jest to niewiedza i przekonanie, że „to tylko takie gadanie”. Dlatego dotarcie do rodziców z psychoedukacją jest tak ważne.
 
Ppk: Jak zmienić spojrzenie dorosłych na depresję? Czego obawiają się, prosząc o pomoc dla swojego dziecka? Co hamuje ich przed zwróceniem się o pomoc do specjalisty?

MK: Boją się stygmatyzacji, tego, że łatki będą się ciągnąć za dzieckiem dożywotnio. Obawiają się też opinii innych o sobie, że są np. złymi rodzicami. I wreszcie boją się też o swoje dziecko. Tak zwyczajnie i po ludzku. Zawsze chcą, by ich dzieci były zdrowe i szczęśliwe.
 
Ppk: Czy pieniądze mogą stanowić barierę?

MK: Niestety w przypadku leczenia na NFZ musimy się mierzyć z tym, że terminy wizyt mogą być odległe. Prywatnie można się umówić do specjalisty nieco szybciej, no ale to się wiąże z kosztami, często bardzo dużymi. Koszt leków przy włączonej farmakoterapii też nie jest mały. Ale mimo wszystko, mocno naciskam, by korzystać z tej pomocy. Z poradni, szpitali, lekarzy i innych specjalistów zdrowia psychicznego.
 
Ppk: Pani Moniko, jak rozmawiać z dzieckiem z depresją?

MK: Delikatnie, ale wprost. Nie traktować młodego człowieka jak niższego czy gorszego. Tłumaczyć (dostosowując do wieku), pytać, obserwować i reagować gdy to konieczne. Nastolatkom można polecić jakąś ciekawą literaturę w tym temacie. Z młodszym dzieckiem można porozmawiać o tym, co czuje, jak się czuje, czy pójść do psychologa dziecięcego, który wyjaśni w odpowiedni sposób zawiłości depresji.
 
Ppk: Co możemy zrobić, gdy dzieci nie chcą rozmawiać?

MK: Być przy nich. Zapewnić, że jesteśmy, że chcemy wspierać i BĘDZIEMY wspierać. Obserwować. I wciąż próbować. Bo niewykluczone, że teraz nie jest najlepszy moment, ale może za tydzień dziecko zmieni zdanie i zechce coś z siebie wyrzucić. Pokażmy, że interesujemy się dzieckiem, jego emocjami, przeżyciami, doświadczeniami i tym, co czuje. Bądźmy opoką i takim stałym punktem, do którego zawsze można się zwrócić z problemem.
 
Ppk: A jak rozmawiać z dziećmi o depresji? Czy w Pani książce rodzice i opiekunowie znajdą podpowiedź?

MK: W mojej nowej książce „To nie smutek, to depresja” rodzice i opiekunowie na pewno znajdą sposoby komunikacji z dzieckiem o depresji. Dowiedzą się, co mówić, a czego absolutnie nie mówić, by nie pogorszyć sytuacji. To książka psychoedukacyjna z praktycznymi sposobami pracy z depresją u swojego dziecka.
 
Ppk: „W całym procesie leczenia depresji wiadomo, że na pierwszym miejscu postawisz swoje dziecko. I słusznie. Natomiast MUSISZ także pamiętać o sobie. To na Twoich barkach, rodzica lub opiekuna, spoczywać będzie ogromna część odpowiedzialności za proces zdrowienia Twojego dziecka.”* Jak przekonać do tego rodziców, do tego, by myśleli o sobie, o swoim zdrowiu, czasie na wypoczynek, sen?

MK: Pokazywać i tłumaczyć, że jeśli oni nie będą mieli sił i zdrowia, to nie będą w stanie się tym podzielić ze swoim dzieckiem i może się okazać, że w jakimś bardzo trudnym, krytycznym momencie życia, zabraknie im energii, by zapobiec nieszczęściu.
 
Ppk: Pani Moniko, do kogo kierowała Pani swoją książkę i kogo zachęca Pani do jej przeczytania?
​
MK: Rodziców, opiekunów i młodych ludzi, którzy borykają się z depresją lub są po prostu zainteresowani tematem. To książka dla rodziców dzieciaków z depresją, ale i dla nauczycieli czy psychologów pracujących z dziećmi, gdzie może się pojawić ktoś cierpiący na to zaburzenie. To wreszcie książka dla tych wszystkich, których temat depresji dzieci i młodzieży interesuje, czy to prywatnie, czy zawodowo.
 
Ppk: Ja również wszystkim polecam książkę Pani Moniki jako obowiązkową lekturę. Nawet jeżeli problem w danym momencie bezpośrednio nas nie dotyczy. A Pani dziękuję za wszystkie dotychczasowe książki i rozmowę. I oczywiście czekamy na kolejne.

MK: Bardzo dziękuję za rozmowę. 😊

*Fragmenty pochodzą z książki M. Kotlarek "To nie smutek, to depresja." Wydawnictwo Sensus, 2023
** Wywiad powstał we współpracy z Wydawnictwem Sensus
 
 ​

​NADZIEJA NIE JEST MATKĄ GŁUPICH (psychologiaprzykawie.pl)
​

Spoglądając w oczy męża i trzymając jego drobną dłoń, Iga wciąż nie traci nadziei. Wierzy, że kolejna terapia przyniesie oczekiwany przełom. Czytała przecież o przykładach wielu osób, które podźwignęły się z tego potwornego nowotworu. Każdego dnia budząc się, spogląda z optymizmem w przyszłość, można powiedzieć, że wręcz wbrew logice - jak tonący, który trzyma się brzytwy.

Paula codziennie wplata trening w swój plan dnia. Praca, dom, ale przede wszystkim realizacja drogi prowadzącej do celu. Od paru lat wierzy, że w końcu stanie na podium. I choć nie jest to proste, pomimo że życie płata jej figle, mimo że uczy ją pokory, ona nie traci nadziei.

Ilona z Bartkiem nie wiedzą, gdzie popełnili błędy wychowawcze. Dwójkę swoich dzieci od urodzenia otoczyli miłością. Rodzina była dla nich zawsze na pierwszym miejscu. Rozmowy, wspólne posiłki, wzajemne wspieranie się w różnych trudnych momentach. Nie mają pojęcia, co sprawiło, że syn nagle zaczął negować panujące w domu wartości, a towarzystwo, które poznał, stało się całym jego światem. Rodzice z bólem serca obserwują to, co się z nim dzieje. Ale wierzą, że to, co dali, to, co przekazywali latami nie tylko poprzez słowo, ale i przykład, nie pójdzie na marne, że ich syn odnajdzie drogę, dzięki której będzie dobrym i wartościowym człowiekiem. Trwają przy nim, wspierają, pomimo tego, jaką postawę prezentuje.

Nadzieja… „Niczym ryba łaknąca wody, nasza psychika potrzebuje nadziei, aby przetrwać. Nadzieja jest paliwem dla naszego mentalnego silnika.”* Bez niej nasze życie nie miałoby sensu, a dla niej jesteśmy w stanie oddać wszystko. To ona dodaje sił Idze opiekującej się chorym mężem, motywuje Paulę do codziennego trenowania i pozwala przetrwać najtrudniejsze momenty Ilonie i Bartkowi. To ona trzyma ich w ryzach każdego dnia. Dzięki niej wierzą czasami nawet wbrew logice, ale wiedzą, że to właśnie ona w nich umrze ostania.

Z psychologicznego punktu widzenia nadzieja jest stanem psychicznym wyzwalającym siły twórcze prowadzące do pokonania nieszczęścia, a nawet spełnienia się. Kazimierz Obuchowski napisał, że jest wyjściową przesłanką paradoksu szczęścia w warunkach nieszczęścia i nawet cierpieniu może nadać właściwości pozytywne. Według profesora, nadziei odpowiada metafora lotu, trudnej radości, ale i intencjonalnego działania. Jest ona naszym własnym dziełem, można co prawda do niej natchnąć, ale wymaga wysiłku nas samych. To ona powoduje, że w sytuacjach niezwykle trudnych, gdy jesteśmy zrozpaczeni, bezsilni, przerażeni, nie poddajemy się, nie rezygnujemy z działania. Mówi się, że jest ona mądrością skazanych na bezradność, a jako podstawa pozytywnych emocji podtrzymuje naszą zdolność do myślenie abstrakcyjnego, tworzenia perspektywicznych planów i utrzymania intelektualnej kontroli nad zdarzeniami. To nadzieja stabilizuje nas na tyle, że emocjonalnie, energetycznie i mentalnie jesteśmy w stanie funkcjonować, podążać naprzód, mimo niesprzyjających, czasami wręcz bardzo trudnych okoliczności. Ona jest również zdolnością naszego umysłu do poradzenia sobie z dużą dozą niepewności.

A Ty? W sytuacjach trudnych potrafisz dostrzec światełko w tunelu czy widzisz tylko ciemność? Czy dostrzegasz, co powoduje, że wierzysz, pomimo że inni już dawno zrezygnowali z walki? Jakie Twoje cechy nawet w sytuacjach bez wyjścia, w chwilach, gdy tracisz grunt pod nogami, dodają Ci sił i rozpalają wolę walki? A może się poddajesz? Inni widzą, że nie potrafisz się smucić, złościć, przeżywać żałoby, tylko zapadasz się w sobie?

W książce „Everything is F*cked” Mark Manson napisał, że „jeśli nie będziemy wierzyć, że jest jakaś nadzieja, że przyszłość będzie lepsza niż teraźniejszość, że nasze życie w jakiś sposób się poprawi, to duchowo będziemy umierać. Jeżeli nie ma nadziei na to, że będzie lepiej, to po co żyć - po co robić cokolwiek?”* Według niego „nadzieja nie dba o problemy, które zostały już rozwiązane. Nadzieja troszczy się tylko o te problemy, które wciąż wymagają rozwiązania. Bo im lepiej dzieje się na świecie, tym więcej mamy do stracenia. A im więcej mamy do stracenia, tym mniej jest w nas nadziei.”*

Według Marka Mansona do zbudowania i utrzymania w sobie nadziei potrzebujemy trzech składników:
​
  - poczucia kontroli,
  - wiary w jakieś wartości,
  - wspólnoty.

„<<Kontrola>> oznacza, że mamy poczucie, iż sterujemy własnym życiem, że możemy wpływać na swój los. <<Wartości>> to coś na tyle ważnego, by do tego dążyć, coś lepszego, do czego warto zmierzać. <<Wspólnota>> zaś oznacza, że jesteśmy częścią grupy, która ceni to samo, co my i pracuje nad osiągnięciem tych samych celów. Bez wspólnoty czujemy się odizolowani, a nasze wartości przestają cokolwiek znaczyć. Bez wartości nic nie wydaje się warte dążenia. A bez kontroli czujemy się bezsilni w dążeniu do czegokolwiek. Jeśli stracimy którykolwiek z tych trzech składników, to stracimy też dwa pozostałe. Strata któregokolwiek z tych trzech składników to utrata nadziei.”*

Pamiętajcie, że nadzieja nie jest matką głupich. Nie mylcie jej z naiwnością. Jest ona uczuciem, które skłania nas do działania, choć sukces nie jest pewny. Dzięki niej przekraczamy własne ograniczenia, zbieramy siły nawet wówczas, gdy nie chce nam się po ludzku wstać z łóżka. Naiwność zaś usprawiedliwia bezczynność, jest czekaniem na cud, na to, że toksyczny rodzic stanie się empatyczny, że mąż alkoholik pójdzie na terapię, że znajdziemy lepszą pracę, tkwiąc wciąż uparcie w miejscu, w którym czujemy się wykorzystywani. Naiwność to czekanie na cud. Nadzieja zaś jest wynikiem naszych intencji, nie jest nam narzucona, jest, jak mówił profesor Obuchowski, „naszym dziełem,
domem, w którym zdecydowaliśmy się zamieszkać.”

​*Fragmenty pochodzą z książki M. Mansona "Everything is F*cked. Gdy pozostaje tylko nadzieja", Wydawnictwo Sensus
​

Utrata pracy przez Maćka spowodowała, że znaleźli się z Kingą niemal na krawędzi. Tego się kompletnie nie spodziewali… Trudności finansowe przerosły ich małżeństwo. Próbowali dać radę na tym zakręcie życiowym, ale nie udało im się wspólnie wydostać na prostą. Brak pieniędzy, lęk o kolejny dzień powodowały coraz to większą frustrację i wzajemne obwinianie. Sprawy błahe nagle zaczęły urastać do kolosalnych rozmiarów. Pomimo że Kinga robiła wszystko, co w jej mocy, aby utrzymać finansowo dom, biorąc na siebie dodatkowe zlecenia, zajęcie się w tym czasie domem i dziećmi było ponad siły Maćka. Nawet życzliwe gesty ze strony przyjaciół odrzucał, uważając, że brakuje im taktu i wtrącają się w nieswoje sprawy. Rozwiedli się na jednej sprawie, kulturalnie, bez prania brudów, bo i  takich w ich życiu nie było. Utrata pracy i w konsekwencji trudności finansowe niestety ich przerosły.
 
Na Antka choroba przyszła niespodziewanie. Wkradła się w jego poukładane życie jak złodziej, który chciał ograbić z tego, co dla niego było najcenniejsze. Kiedy usłyszał z ust lekarza diagnozę, nogi się pod nim ugięły… Choroba odcisnęła bolesne piętno nie tylko na małżeństwie, ale i na całej rodzinie. Poukładany system, w którym wszystko chodziło jak w szwajcarskim zegarku, został gwałtownie rozregulowany. Pobyty w szpitalu, fatalne samopoczucie, lęk o życie, ciągła niewiadoma i kwestie organizacyjne dotyczące domu oraz dzieci… Totalne trzęsienie ziemi, z którego jednak wyszedł on i jego rodzina obronną ręką.
 
Telefon, który odebrała Julka od rzekomej kochanki, mógł być początkiem końca ich związku. Ale ona nie robiła awantur, nie pakowała mężowi walizek, nie dzwoniła do prawnika. Spokojnie przeanalizowała sytuację, porozmawiała z mężem i wspólnie doszli do tego, kto i z jakiego powodu chciał ich szczęśliwe małżeństwo zniszczyć. Nie była naiwna, nie dała sobie oczu zamydlić. Wiedziała dobrze, że mąż, mając coś na sumieniu, może zrobić wszystko, by uwierzyła w jego wersję zdarzeń. Natomiast nie straciła zdrowego rozsądku i nie przekreśliła pod wpływem emocji relacji, którą budowali wspólnie latami. To była gorzka pigułka, którą musieli przełknąć. Ale zdarzenie to pokazało im, że nie muszą bać się żadnej życiowej burzy.
 
Wielu z nas przeżyło śmierć osoby bliskiej albo drżeliśmy o zdrowie swoje bądź osób, które kochamy podobnie jak Antek, większość z nas zdawała różne egzaminy, niektórzy tracili pracę tak jak Maciej albo podejmowali niełatwe życiowe decyzje jak Julka, jeszcze inni przechodzili przez trudne drogi rozwodowe, część z nas przeprowadzała się do innego mieszkania, a czasem innego miasta, a nawet kraju… Lista wszystkich czynników powodujących stres może być długa i nie ma możliwości, by wyeliminować je z naszego życia. Wszyscy się od czasu do czasu stresują. Nie istnieje życie bez stresu. Jest on częścią naszego życia. Natomiast można nauczyć się nim zarządzać.

Oczywiście czynniki powodujące stres są mniejszego i większego kalibru. Czasem mamy do czynienia z wielkim stresem - np. śmiercią albo ciężką chorobą bliskiej osoby. Na co dzień natomiast towarzyszy nam wiele drobnych stresów, jak na przykład ból zęba, kłótnia z mężem, konflikt z koleżanką z pracy, które potrafią uprzykrzyć nam życie. Stresory zaburzają naszą równowagę, czyli stan homeostazy. Każda zmiana w naszym życiu, a tych zmian zarówno negatywnych, jak i pozytywnych jest wiele, powoduje reakcję organizmu zwaną stresem. Nawet te oczekiwane przez nas zmiany, jakimi jest narodzenie dziecka, przeprowadzka czy podróż, związane są ze stresem. Nie mówiąc o zmianach, które nas zaskakują w niemiły sposób. I o tyle, o ile pewien optymalny poziom stresu jest niezbędny dla naszego efektywnego funkcjonowania, zbyt wysoki powoduje napięcie, trudności w obszarze funkcjonowania poznawczego, powoduje fizyczne wyczerpanie i spadek refleksu.

Co w takim razie możemy zrobić? Albo usunąć przyczyny stresu, albo walczyć z jego objawami, czyli napięciem psychicznym (niemożnością poradzenia sobie z problemami, a także niemożnością zaprzestania rozmyślania o problemie) oraz napięciem fizycznym (np. problemami ze snem, poczuciem zmęczenia, znużenia, bólami mięśni)? A może jest jeszcze inne wyjście? Przecież przyczyn wszystkich nie wyeliminujemy, a koszty, jakie są związane z objawami stresu są czasem bardzo wysokie. Co można zrobić, aby nauczyć się z nimi żyć tak, by nie tracić zdrowia i energii? Może warto się z nimi niejako zaprzyjaźnić, oswoić je.

„Reakcja stresowa naszego organizmu jest instynktowna i stanowi element mechanizmu walki lub ucieczki. Pozwala ocenić zagrożenie i podjąć odpowiednie działania w celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Niekiedy stres bywa motywujący, ułatwia rozwiązanie pewnych spraw i osiąganie zamierzonych celów. Sygnalizuje, kiedy prosić o pomoc, a kiedy unikać nadmiernego wysiłku. W najgorszym przypadku zaczyna człowiekowi przeszkadzać. Stajesz się wówczas nadmiernie świadomy swoich stresorów i nie potrafisz sobie z nimi poradzić.”*

Co zatem należy zrobić? Przede wszystkim, o czym pisze w swojej książce „Jak pokonać stres” Joy Langley:

✔ umieć zidentyfikować stresory pojawiające się w twoim życiu, zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne;
✔ wiedzieć, jak na nie reagujesz - fizycznie, psychicznie i behawioralnie;
✔ rozumieć, jak zmniejszyć wpływ wyzwalaczy i unikać przekraczania progu tolerancji stresu;
✔ być w stanie wdrożyć rozmaite strategie radzenia sobie ze stresem w momencie pojawienia się objawów.
 
Poniżej prezentuję jedno z ćwiczeń z książki Joy Langley. Zachęcam do jej przeczytania. Jestem pewna, że zmieni się Wasza optyka, zaczniecie wprowadzać do swojego życia praktyczne strategie radzenia sobie ze stresem i dzięki temu Wasze życie stanie się spokojniejsze, dające większą energię do rozwoju i smakowania życia.

ĆWICZENIE: Zachowaj otwarty umysł

Już sama zmiana sposobu myślenia o stresie może poprawić twoje samopoczucie. W tym ćwiczeniu zmienisz oparte na strachu przekonanie, że stres „może zabić”.

✔ Otwórz swój zeszyt i na nowej stronie zapisz „Stres jest naturalną częścią życia”. Następnie wsłuchaj się w siebie. Zgadzasz się z tym czy nie?

✔ Przeczytaj wprowadzenie i upewnij się, że rozumiesz cel reakcji stresowej i wiesz już, dlaczego jest ona ważna.

✔ Spójrz wstecz na swoje życie. Zanotuj trzy–cztery sytuacje, podczas których twoją reakcję stresową wywołało realne zagrożenie. Następnie zapisz tyle samo sytuacji, w których pomimo reakcji stresowej – choć nie było ci łatwo – działałeś dalej (i przyniosło to pozytywne rezultaty). Możesz również opisać sytuacje, podczas których martwiłeś się czymś, co okazało się ostatecznie wytworem twojej wyobraźni. Zjawisko to nazywa się ruminacją.

✔ Użyj wyobraźni. Przy każdym opisanym wydarzeniu określ przydatność lub
​ reakcji stresowej (czyli jej konsekwencje).

✔ Powtarzaj sobie, że możesz to zmienić (w końcu nie jesteśmy już łowcami mieszkającymi w jaskiniach!). Ludzie mają łatwość dostosowywania się do nowej sytuacji. Zanim wynaleźliśmy żarówkę, uważaliśmy świece za wystarczająco dobre, a zanim skonstruowaliśmy samochody, wozy zaprzęgnięte w konie umożliwiały nam podróżowanie z punktu A do punktu B. Ile dowodów na postęp cywilizacyjny przychodzi ci do głowy? Zwłaszcza takich, z których się cieszysz (bo były to korzystne zmiany)?

✔ Otwórz umysł na nowe możliwości. Opanowanie tego może wymagać czasu i ćwiczeń. W pewnym momencie zauważysz, że kiedy jedne drzwi się zamykają, inne mogą sią otworzyć. Wówczas zaczniesz przejmować kontrolę nad swoją przyszłością. 
 
*Fragmenty pochodzą z książki "Jak pokonać stres" J. Langley, Wydawnictwo RM, 2023